قراردادهای پیمانکاری انواعی دارند و ما در این گفتار به بررسی انواع قراردادهای پیمانکاری خواهیم پرداخت. در تعریف انواع قراردادهای پیمانکاری میتوان گفت؛ همه انواع این قراردادها، پیمانی هستند که بین اشخاص حقیقی و یا حقوقی تحت عنوان پیمانکار و کارفرما بسته میشود. این پیمان بسته به متغیرهایی که در ادامه از آنها یاد خواهد شد انواعی دارد. دقت داشته باشید که، ذکر شرایط عمومی و خصوصی پیمان در قرارداد ضروری است. به عنوان مثال؛ مکان، زمان شروع و پایان پیمان، مقدار وجه مورد توافق و عنوان عمل مورد نظر با جزئیات و … میبایست به صورت کامل، در قرارداد ذکر شود. موارد دیگری نیز وجود دارد که شما میتوانید با مطالعه این مقاله از مجموعه مقالات گروه کاوش فردا از تمامی آنها مطلع شوید.
شرکت کاوش فردا با هدف حذف هزینههای تبلیغاتی و همچنین با هدف به کار گیری انرژی و بودجه در مسیر هدفمند، به کمک کسب و کارها شتافته است و با ارائه انواع نرم افزارهای حسابداری کاربردی و مدیریتی علاوه بر ایجاد سهولت در کار صاحبین مشاغل باعث کسب رضایت بیشتر مشتریان شده است، چرا که ما در کاوش فردا معتقدیم مشتریان راضی تشکیل دهنده زنجیره اعتبار کسب و کارها هستند. شما میتوانید برای مشورت و طراحی نرم افزار حسابداری تخصصی کسب و کار خود با متخصصین کاوش فردا در ارتباط باشید.
مقدمه:
همه قراردادهای پیمانکاری دارای ارکانی میباشند که رعایت این ارکان بسیار لازم و ضروری است. از جمله این ارکان میتوان به تعیین نمودن پیمانکار و کارفرما و مشخص نمودن رابطه بین آن دو، مشخص نمودن کاربری و ماهیت قرارداد، مشخص نمودن وظایف هر طرف به صورت کتبی و مفصل، مشخص نمودن ضمانتهای پیمانکار به صورت کامل و غیره نام برد.
قراردادهای پیمانکاری:
انواع قراردادهای پیمانکاری بر 17 قسم است که در ذیل به بیان عنوان هر قسم خواهیم پرداخت:
- قرارداد پیمانکاری بر حسب فهرست بها
- قرارداد پیمانکاری بر حسب مدیریت پیمان
- قرارداد پیمانکاری بر حسب برنامه ریزی پیشرفت کار
- قرارداد پیمانکاری امانی
- قرارداد پیمانکاری بر حسب قیمت ثابت و یا کلی
- قرارداد پیمانکاری بر حسب اندازه ( متر مربع) زیربنا
- قرارداد پیمانکاری کلید در دست
- قرارداد پیمانکاری IP و IPC
- قرارداد پیمانکاری نوین مهندسی
- قرارداد پیمانکاری احداث، بهره براری و انتقال
- قرارداد پیمانکاری ساخت، تملک، بهره برداری و انتقال
- قرارداد پیمانکاری احداث، انتقال و بهره برداری
- قرارداد پیمانکاری احداث، اجاره و انتقال
- قرارداد پیمانکاری ساخت و انتقال
- قرارداد پیمانکاری بیع دو طرفه ( متقابل)
- قرارداد پیمانکاری تامین مالی
1-انواع قراردادهای پیمانکاری بر حسب فهرست بها:
یکی از انواع قراردادهای پیمانکاری ، قرارداد پیمانکاری بر حسب فهرست بها است. فهرست بها، لیستی است که توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی با توجه تورم داخل کشور هر ساله تهیه و تدوین میشود. فهرست بها برای قراردادهای ساخت و ساز، راه سازی، تاسیسات و غیره کاربرد دارد. این قراردادها تماما بر حسب فهرست بها تدوین میشوند و قیمتی که در انتها مشخص میشود حاصل جمع تمامی مبالغ ذکر شده در فهرست بها است.
2-قرارداد پیمانکاری بر حسب مدیریت پیمان:
قرارداد پیمانکاری بر حسب مدیریت پیمان یکی دیگر از انواع قراردادهای پیمانکاری است. در این نوع قراردادها درصدی بنا به همه مخارجی که پیمانکار انجام میدهد تعیین میشود. این درصد با توفق طرفین پیمان است و شامل تمامی مخارج از جمله تمامی خریدها و هزینههای ماشین و ابزارآلات میشود. در واقع در این روش کارفرما حد و مرزی برای پرداختی پیمانکار قائل نمیشود.
3-انواع قراردادهای پیمانکاری بر حسب پرداخت شرطی:
در این نوع پیمان با توافق کارفرما و پیمانکار شروطی در قرارداد ذکر میشود و درصورت انجام تمامی شروط، مبلغ قابل توجهی برای پیمانکار به عنوان پاداش در نظر گرفته میشود. به عنوان مثال از پیمانکار درخواست میشود در مدت زمان معلوم با هزینه ای معلوم پروژه مورد پیمان، با کیفیت مورد نظر کارفرما اجرا شود و تمامی موارد ذکر شده در قرارداد را انجام دهد و در عوض پاداش خود را دریافت کند. این نوع قرارداد از بین انواع قراردادهای پیمانکاری، به عنوان قرارداد اقتصادی شناخته میشود و البته انگیزه لازم جهت صرف هزینه بهینه و تحویل به موقع پروژه را برای پیمانکار در پی خواهد داشت.
پرداخت یکجا (Lump Sum Payment):
در این روش از انواع قرارداد پیمانکاری، هزینه کلی پروژه یا بخشی از آن به صورت یک مبلغ ثابت مشخص میشود. پیمانکار متعهد میشود که کل پروژه را با هزینه معین انجام دهد. این شیوه معمولاً در پروژههایی با محدودیتهای زمانی و بودجهای کاربرد دارد.
پرداخت بر اساس واحد کار (Unit-Based Payment):
در این روش، هزینه پروژه بر اساس واحدهای مختلف کاری که انجام میشود، محاسبه میگردد. برای هر واحد کاری (مانند متر مربع بنا، متر مکعب بتن و غیره) یک قیمت مشخص تعیین میشود و پیمانکار به ازای تعداد واحدهای کاری که انجام میدهد، پرداخت میشود. این روش برای پروژههایی با مشخصات فنی ناقص یا قابل تغییر مناسب است.
پرداخت بر اساس هزینهها (Cost-Based Payment):
پیمانکار هزینههای واقعی لازم برای انجام پروژه را مستقیماً دریافت میکند و هزینههای اضافی و سود به آن اضافه میشود. معمولاً پیمانکار یک درصد مشخصی از سود را بر اساس هزینههای واقعی دریافت میکند. این روش برای پروژههایی با مشخصات فنی ناقص یا پروژههایی که نیاز به تغییرات مکرر دارند، مناسب است.
پرداخت مبتنی بر عملکرد (Performance-Based Payment):
پیمانکار به ازای عملکرد و تکمیل بخشهای مشخصی از پروژه، پرداخت میشود. این روش برای پروژههایی با شرایط خاص و نتایج قابل اندازهگیری دقیق، مانند پروژههای تحقیق و توسعه یا پروژههای فناوری، به کار میرود.
پرداخت هزینههای ثابت (Fixed Cost Payment):
در این روش، مبلغ مشخصی برای پرداخت به پیمانکار تعیین میشود و هزینههای واقعی پروژه تاثیری در آن ندارد. این روش معمولاً در قراردادهایی که خطرات مالی پیشبینی شده است، به کار میرود تا هزینهها کنترل شده و پیشبینی دقیقتری از هزینههای پروژه فراهم شود.
پرداخت درصدی (Percentage Payment):
در این روش، مبلغی به پیمانکار بر اساس درصدی از هزینه کل پروژه یا قسمتی از آن پرداخت میشود. معمولاً بخشی از هزینهها به عنوان پیشپرداخت در ابتدای پروژه و بخش دیگری به عنوان پرداخت نهایی در پایان پروژه تعیین میشود.
پرداخت مرحله ای (Milestone Payment)
در این روش، پرداختها براساس دستیابی به دستاوردهای خاص یا مراحل کلیدی پروژه، که به آنها مایلاستونها گفته میشود، انجام میشود. هر بار که پیمانکار یک مایلاستون را تکمیل کند، مبلغ معینی پرداخت میشود. این روش بهویژه در پروژههای طولانیمدت و پیچیده بهکار میرود.
پرداخت مبتنی بر عمرانی (Performance-Based Payment)
در این شیوه، پرداختها بر اساس عملکرد و تکمیل مراحل مشخصی از پروژه، مانند تحویل موقت، تحویل نهایی و کیفیت بالا، انجام میشود. این روش برای پروژههایی با شرایط ویژه و اهداف قابل اندازهگیری به کار میرود.
4-قرارداد پیمانکاری بر حسب برنامه ریزی پیشرفت کار
زمانی که حجم کار مورد نظر کارفرما مشخص نیست و یا در اثر کمبود وقت کارفرما مجبور به شروع پروژه قبل از اتمام طرح نهایی است از این نوع قرارداد استفاده میشود. در این روش نیز حد و مرزی برای پرداختی به پیمانکار تعیین نمیشود و حتی ممکن است پروژه توسط کارفردا لغو شود به همین دلیل میبایست این قراردادها بسیار روشن و با جزئیات باشند تا درصورت بروز هر تغییر هیچ یک از طرفین متضرر نشوند.
5-انواع قراردادهای پیمانکاری بر حسب قیمت ثابت و یا کلی:
این قراردادها در پروژههای بزرگ پرکاربرد است و پیش از بستن پیمان براساس جزئیات پروژه قیمت قرارداد تعیین میشود و کل پروژه به پیمانکار سپرده میشود. در این نوع قراردادها فهرست بها بسیار پرکاربرد است. قراردادهای کلی در صورتی بسته میشوند که تمامی نقشهها و جزئیات طرح مشخص باشند و هیچگونه تغییر و ریسکی تا انتهای پروژه وجود نداشته باشد. از این قراردادها در ساخت آپارتمانهای مسکونی و تجاری انبوه و تمامی ساختمانهایی که ابعاد مشخصی دارند، پوششهای انبارها و کارگاهها و کارخانهها، تهیه وسایل داخلی ساختمان و غیره استفاده میشود.
6-قرارداد پیمانکاری کلید در دست:
در این نوع قرارداد طراحی و اجرای کل پروژه بر عهده پیمانکار است. علت نامگذاری این نوع از قرادادهای پیمانکاری این است که کارفرما از ابتدا تا انتهای پروژه دخالتی نداشته، و در انتها و پس از اتمام تمامی اعمال تاسیساتی با چرخاندن کلید میتواند از ساختمان استفاده نماید. تنها دخالت کارفرما در بخش مناقصه است. این روش نیز روشی اقتصادی است، چرا که تمامی امور به عهده پیمانکار است و عموما در سریع ترین حالت و با بهترین قیمت پروژه به اتمام میرسد.
7-قرارداد پیمانکاری IP و IPC
از انواع قرارداد پیمانکاری، قراردادهای پیمانکاری IP (پیمانکاری خصوصی) و IPC (پیمانکاری دولتی) دو نوع اصلی قرارداد در حوزه های مختلف ساخت و ساز، فناوری اطلاعات و ارتباطات و صنعت هستند که تفاوت ها و ویژگی های مختلفی دارند.
قرارداد پیمانکاری IP بین دو طرف خصوصی (شرکت یا فرد حقوقی و حقیقی) منعقد می شود و بیشتر در پروژه های بخش خصوصی مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوع قرارداد، شرایط مالی، زمانی و تکلیفهای پروژه بر اساس توافقات میان طرفین تعیین میشود. پیمانکار مسئول اجرای کل پروژه و انجام تمامی فعالیتهای مرتبط با آن است.
در مقابل، قرارداد پیمانکاری IPC برای پروژه های دولتی یا دولتی تأمینکننده (IPF) منعقد میشود. این نوع از انواع قرارداد پیمانکاری، به طور عمده از طریق مناقصه عمومی یا مذاکره انجام میشود و تحت نظر سازمانها و ادارات دولتی اجرا میشود. قوانین و مقررات دقیقی برای این نوع قرارداد وجود دارد که بر اساس آن، پیمانکار موظف به رعایت استانداردها، شفافیت و تکمیل به موقع پروژه است.
این دو نوع قرارداد از انواع قرارداد پیمانکاری، اهمیت تعهدات، انتقال مسئولیت و مدیریت منابع مالی و انسانی برای بهبود اجرای پروژه و ارتقاء کیفیت خدمات بسیار حائز اهمیت است. همچنین، رعایت قوانین مرتبط با امور محیطی، ایمنی و اخلاقی نیز جزء اهداف اصلی این قراردادها محسوب میشود.
تقسیمبندی انواع قرارداد پیمانکاری بر اساس روشهای انجام پروژههای پیمانکاری
قراردادهای پیمانکاری بر اساس روشهای اجرای پروژههای پیمانکاری به تفکیک نیازها و شرایط مختلف دستهبندی میشوند. در زیر، انواع قرارداد پیمانکاری بر اساس روشهای اجرای پروژهها شرح داده شدهاند:
قراردادهای طراحی-ساخت (Design-Build Contracts): جایگزینی برای کاهش اختلافات میان طراح و سازنده است؛ در این نوع قرارداد، پیمانکار بهعنوان یک شرکت تکفیری، هم مسئولیت طراحی و هم اجرای پروژه را بر عهده دارد. این نوع قرارداد بهعنوان یک راهکار انعطافپذیر برای پروژههایی با نیازهای تغییرات زیاد مورد استفاده قرار میگیرد.
قراردادهای مدیریت ساخت (Construction Management Contracts): پیمانکار بهعنوان مدیر ساختاری حضور دارد و مسئولیت مدیریت تمامی جوانب ساخت از جمله انتخاب زیرپیمانکاران، برنامهریزی، کنترل هزینهها و زمانبندی را دارد. این روش از انواع قرارداد پیمانکاری برای پروژههایی با پیچیدگیهای فنی و منابع متعدد مفید است.
قراردادهای مبتنی بر عملکرد (Performance-Based Contracts): پیمانکار را بر اساس نتایج و عملکرد واقعی پروژه ارزیابی میکنند و پرداخت های او به تحقق اهداف مشخص و عملکرد اجرایی پروژه وابسته است.
قراردادهای تصمیم (Turnkey Contracts): از انواع قرارداد پیمانکاری، پیمانکار مسئولیت تحویل پروژه کامل و آماده به کار را دارد. این رویکرد مناسب برای افرادی است که تمایل به مشارکت در جزئیات فنی ندارند و میخواهند پروژهی خود را به یک پیمانکار ماهر واگذار کنند.
قراردادهای سنتی (Traditional Contracts): قرارداد سنتی از انواع قرارداد پیمانکاری بر اساس روش انجام پروژه می باشد. معمولاً به دو مرحله طراحی و اجرا تقسیم میشوند و شامل قراردادهای طراحی-ساخت نیستند. در فاز طراحی، مسئولیت طراحی معماری و فنی پروژه به عهده طراح است، و در مرحله اجرا، پیمانکار اجرایی مسئولیت اجرای طراحیهای ایجاد شده توسط طراح را بر عهده میگیرد.
در راستای تفاوتهای قراردادهای پیمانی، در قوانین مالیاتی نیز برای ارسال صورت حسابهای الکترونیکی دستورالعملهای متعددی در نظر گرفته شده است. بنابراین، پیش از ارسال صورت حساب الکترونیکی، مطالعه دستورالعمل سازمان مالیاتی بر اساس نوع قراردادهای مورد استفاده توصیه میشود.
مطالعه بیشتر: شرایط و قوانین جدید سامانه مودیان مالیاتی
سخن آخر:
انواع قراردادهای پیمانکاری با توافق و با هدف سرعت بخشیدن به انجام پروژه تنظیم میشود و برای جلوگیری از ضررهای احتمالی هر دو طرف قرارداد باید به تمامی جزئیات کار دقت داشته باشند به همین جهت الزاما خواستهها و نیازهای طرفین باید به صورت مکتوب در قرارداد ذکر شود تا پروژه در بهینه ترین حالت ممکن پیش رود. ما در این گفتار با کمک کارشناسان و متخصصین حوزه حسابداری و اقتصاد به توضیح چند نمونه از انواع قراردادهای پیمانکاری پرداختیم. کاوش فردا همواره در تلاش است تا با ارائه خدمات گوناگون از جمله ارائه نرم افزارهای کاربردی و یا تولید محتوا به روز و مفید همراهان خود را در جهت پیشبرد اهداف خود یاری کند.