قرارداد کار، توافقی بین کارگر و کارفرماست که چارچوب مشخصی برای همکاری آن‌ها تعیین می‌کند. بخشی از این قرارداد بر اساس قوانین کار تنظیم می‌شود و بخش دیگر آن به توافقات دو طرف بستگی دارد. آشنایی با انواع قرارداد کار قبل از ورود به بازار کار، به شما کمک می‌کند تا انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشید و بدانید هنگام امضای قرارداد، باید به چه نکاتی توجه کنید. همچنین، استفاده از نرم افزار حسابداری می‌تواند به ثبت دقیق مفاد مالی قرارداد و مدیریت حقوق و مزایا کمک کند. در این مطلب، این موضوع را به‌طور کامل بررسی خواهیم کرد.
قرارداد کار چیست؟
قبل از اینکه به معرفی انواع قرارداد کار بپردازیم ابتدا برای درک بهتر موضوع به تعریف قرارداد کار اشاره کرده ایم. بر اساس ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار توافقی است که می‌تواند به‌صورت کتبی یا شفاهی بین کارگر و کارفرما بسته شود. طبق این قرارداد، کارگر متعهد می‌شود در ازای دریافت دستمزد، کاری را برای کارفرما انجام دهد که ممکن است مدت‌دار یا دائمی باشد.
قرارداد کار چیست و چرا اهمیت دارد؟
وقتی صحبت از انواع قرارداد کار می‌شود، در واقع از توافقی رسمی میان کارگر و کارفرما حرف می‌زنیم. در این قرارداد، کارگر که همیشه یک فرد حقیقی است، متعهد می‌شود که بر اساس شرایط مشخص‌شده، وظایف خود را انجام دهد و در مقابل، دستمزدی را به‌صورت ساعتی، روزانه، هفتگی یا ماهانه دریافت کند. از سوی دیگر، کارفرما که می‌تواند یک شخص حقیقی یا حقوقی باشد، مسئول پرداخت حقوق و فراهم‌کردن شرایط کاری مطابق با مفاد قرارداد است.
بر اساس ماده ۲ قانون کار، کارگر کسی است که در قبال دریافت حقوق و مزایا، وظایفی را که کارفرما مشخص کرده است، انجام می‌دهد. زمانی که هر دو طرف درباره میزان دستمزد و شرایط کاری به توافق برسند، قرارداد کار امضا می‌شود. این قرارداد از آن جهت اهمیت دارد که چارچوب مشخصی برای حقوق و تعهدات کارگر و کارفرما تعیین می‌کند.
به همین دلیل، آشنایی با انواع قرارداد کار و شرایط آن‌ها برای هر دو طرف ضروری است. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به انواع قراردادهای کار خواهیم داشت تا بهتر با جزئیات آن‌ها آشنا شوید.
مطالعه بیشتر: فرق کارفرما و پیمانکار در چست: ۸ مورد مهم
انواع قرارداد کار
وقتی قرار است بین دو نفر یک قرارداد کاری بسته شود، شکل و نوع آن بستگی زیادی به ماهیت شغل و این دارد که استخدام در بخش دولتی باشد یا خصوصی. هر نوع قراردادی، شرایط و جزئیات خاص خودش را دارد که دانستن آن‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر در مسیر شغلی کمک کند.
دسته‌بندی قراردادهای کار بر اساس نوع استخدام
به‌طور کلی، قراردادهای کاری را می‌توان در دو گروه اصلی قرار داد: قراردادهای دولتی و قراردادهای بخش خصوصی. هر کدام از این قراردادها قوانین و شرایط مخصوص خود را دارند که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
۱. قراردادهای دولتی
قراردادهای دولتی به آن دسته از توافق‌ها گفته می‌شود که بین فرد و یکی از ارگان‌های دولتی منعقد می‌شود. این نوع قراردادها بسته به نوع شغل و شرایط خاص به سه دسته مختلف تقسیم می‌شوند:
- قرارداد رسمی: این نوع قرارداد برای افرادی است که به طور دائم به استخدام دولت در می‌آیند.
- قرارداد پیمانی: در این قرارداد فرد برای مدت‌زمان مشخصی استخدام می‌شود و ممکن است پس از پایان مدت قرارداد، این قرارداد تمدید شود.
- قرارداد خدماتی: در این نوع قرارداد، فرد برای انجام یک خدمت خاص به دولت همکاری می‌کند، اما برخلاف کارمندان رسمی، از مزایای کارمندان دولتی برخوردار نیست.
مطالعه بیشتر: بررسی جامع انواع قراردادهای پیمانکاری و مدیریت پیمان ساخت
۲. قراردادهای خصوصی
در بخش خصوصی، هر شرکتی قوانین خاص خود را برای استخدام افراد دارد. افرادی که در این شرکت‌ها مشغول به کار می‌شوند، تحت پوشش قانون کار قرار دارند و از حقوق و مزایای مربوط به این قانون بهره‌مند می‌شوند.
انواع قرارداد از نظر مدت زمان
قراردادهای کاری از نظر مدت زمان به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند که در اینجا به توضیح هر یک پرداخته‌ایم:
۱. قرارداد کار دائمی
قرارداد دائمی یکی از مهم‌ترین انواع قرارداد کاری است که در آن تنها تاریخ شروع کار مشخص می‌شود و هیچ تاریخ مشخصی برای پایان آن تعیین نمی‌شود. این نوع قرارداد به‌طور کلی نامحدود است و به همین دلیل، امنیت شغلی بالایی برای کارگر فراهم می‌آورد. در واقع، قراردادهای دائمی بهترین گزینه از نظر ثبات شغلی هستند. طبق تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار، اگر در شغلی که ماهیت آن مستمر است، تاریخ پایان مشخصی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد به‌طور خودکار دائمی و غیرموقت محسوب می‌شود.
در این نوع قرارداد، برخلاف قراردادهای موقت، کارفرما برای اخراج کارگر باید مراحل قانونی را به‌طور کامل طی کند. به همین دلیل، برخی از کارفرمایان تمایلی به تنظیم قراردادهای دائمی ندارند و بیشتر به قراردادهای موقت تمایل دارند.
۲. قرارداد کار موقت
قرارداد موقت یکی از رایج‌ترین انواع قرارداد کار است که بین کارفرما و کارگر تنظیم می‌شود. در این قرارداد، مدت زمان مشخصی برای انجام کار تعیین می‌شود و کارگر تنها در همان مدت‌زمان می‌تواند به انجام وظایف خود ادامه دهد. در این نوع قرارداد، کارفرما موظف است حقوق و مزایای کارگر را مطابق با قانون کار پرداخت کند. همچنین تا پایان مدت قرارداد، کارفرما نمی‌تواند کارگر را اخراج کند.
۳. قرارداد کار ساعتی
قرارداد ساعتی یکی دیگر از انواع قرارداد کاری است که در قانون کار به رسمیت شناخته می‌شود. این نوع قرارداد برای مشاغلی استفاده می‌شود که کارگر به‌طور دائمی و تمام وقت در محل کار حضور ندارد. در قرارداد ساعتی، حقوق کارگر بر اساس تعداد ساعت‌هایی که در محل کار فعالیت کرده است محاسبه می‌شود.
۴. قرارداد کاری معین
قرارداد کاری معین به نوعی از قرارداد اطلاق می‌شود که برای انجام یک کار خاص و مشخص بسته می‌شود، مثلاً پروژه‌ای مانند آسفالت کردن یک خیابان. این قرارداد پس از اتمام پروژه به پایان می‌رسد. در این نوع قرارداد، امکان فسخ یک‌جانبه وجود ندارد و تنها پایان کار یا پروژه باعث خاتمه قرارداد می‌شود.
۵. قرارداد پیمانکاری
قرارداد پیمانکاری معمولاً در پروژه‌های بزرگ، مانند ساخت و ساز، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع قرارداد، زمان اهمیت کمتری دارد، چرا که شخص پیمانکار متعهد می‌شود پروژه‌ای را تکمیل کرده و به کارفرما تحویل دهد. کارفرما در این قرارداد دخالت زیادی در نحوه انجام کار ندارد و تنها نهایی شدن پروژه برای او مهم است. در قرارداد پیمانکاری، قوانین اداره کار تأثیر زیادی ندارند و تنها مسئله‌ای که باید رعایت شود، بیمه تأمین‌اجتماعی است. همچنین مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت آن باید دقیقاً مشخص شود.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
۶. قرارداد کارآموزی
در قرارداد کارآموزی، فرد متعهد می‌شود برای کسب مهارت‌های بیشتر در زمینه شغلی خود، فعالیت‌هایی را تحت نظارت کارفرما انجام دهد. این نوع قرارداد به‌ویژه برای کسانی که می‌خواهند تجربه عملی کسب کنند مناسب است. در این قرارداد، کارآموز باید تحت هدایت کارفرما فعالیت‌های مربوطه را انجام دهد و کارفرما نیز موظف است آموزش‌های لازم را به وی بدهد.
۷. قرارداد دورکاری
قرارداد دورکاری نوعی قرارداد است که در آن کارفرما از میان متقاضیان شغلی که دارای مهارت‌های خاصی هستند، فردی را برای انجام کارهایش انتخاب می‌کند. در این نوع قرارداد، کارگر بدون حضور فیزیکی در محل کار وظایف خود را از راه دور و بر اساس تخصصی که دارد، انجام می‌دهد.
ویژگی‌های بهترین قرارداد کاری بین کارگر و کارفرما
بهترین قرارداد کاری باید شامل مواردی باشد که طبق ماده ۱۰ قانون کار مشخص شده‌اند. این موارد عبارتند از:
- مشخص شدن نوع کار، حرفه یا وظیفه
- میزان حقوق یا دستمزد پایه و مزایای آن.
- ساعت‌های کاری، تعطیلات و مرخصی‌ها.
- محل انجام کار.
- تاریخ شروع قرارداد.
- مدت‌زمان قرارداد، در صورتی که کار برای مدت معین باشد.
- هر موضوع دیگری که به‌طور معمول در شغل یا محل کار مطرح می‌شود.
تبصره: در صورت تنظیم قرارداد کاری به صورت کتبی، این قرارداد در چهار نسخه تهیه می‌شود: یک نسخه برای اداره کار محل، یک نسخه برای کارگر، یک نسخه برای کارفرما، و نسخه دیگری برای شورای اسلامی کار (یا نماینده کارگر در صورت عدم وجود شورا).
مهم است که موارد ذکر شده در ماده ۱۰ قانون کار به طور دقیق در قرارداد درج شوند تا از بروز مشکلات قانونی برای طرفین قرارداد در آینده جلوگیری شود.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری بیمه
آیا تنظیم قرارداد کار برای همه فعالیت‌ها ضروری است؟
تنظیم قرارداد کاری برای هر نوع فعالیتی بسیار مهم است، زیرا این کار به طرفین قرارداد – یعنی کارگر و کارفرما – این امکان را می‌دهد که از وظایف و تعهدات یکدیگر به‌طور دقیق آگاه شوند. با تنظیم قرارداد، هر دو طرف می‌دانند که مسئولیت‌هایشان چیست و می‌توانند طبق قوانین و حقوق مشخص شده در قرارداد عمل کنند. همچنین، عقد قرارداد این امکان را فراهم می‌آورد که در صورت عدم انجام تعهدات، بتوانید از طریق مسیرهای قانونی فرد مقابل را به انجام تعهدات خود ملزم کنید. به همین دلیل، توصیه می‌شود قبل از امضای هر نوع قرارداد کاری، تمامی جوانب را به دقت بررسی کنید تا از بروز هرگونه مشکل احتمالی جلوگیری شود.
شرایط اتمام قرارداد کار
در قراردادهای موقت که مدت زمان مشخصی دارند، کارگر و کارفرما از پایان قرارداد آگاه هستند و پس از اتمام پروژه، قرارداد به‌طور خودکار تمام می‌شود. در این نوع قرارداد، پایان کار مشخص است. اما به‌طور کلی هیچ‌یک از طرفین قرارداد نمی‌توانند به‌طور یک‌جانبه قرارداد را فسخ کنند، مگر در شرایط خاصی مانند فوت کارگر، تغییر شغل کارفرما، استعفای کارگر، بازنشستگی یا از کار افتادگی کارگر که در این موارد قرارداد به پایان می‌رسد.
تعلیق قرارداد کاری چیست و چه تفاوتی با خاتمه قرارداد دارد؟
اگر یکی از طرفین قرارداد به‌طور موقت قادر به انجام تعهدات خود نباشد، قرارداد کار به حالت تعلیق درمی‌آید. پس از رفع مشکل و در نظر گرفتن مواردی مانند افزایش حقوق یا تغییرات دیگر، قرارداد دوباره ادامه می‌یابد. این موضوع با خاتمه قرارداد تفاوت دارد، زیرا در خاتمه قرارداد، تمام تعهدات پایان می‌یابد و رابطه کاری قطع می‌شود.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی انواع قرارداد کاری و اهمیت تنظیم آن‌ها پرداختیم. با توجه به نکات مطرح‌شده، پیشنهاد می‌شود که قرارداد مناسب با توجه به نوع شغل خود تنظیم کرده و تمامی قوانین و نکات مهم را در آن ذکر کنید.
