دریافت وام و تسهیلات بانکی در اکثر شرکت‌ها، چه خدماتی، چه بازرگانی و چه تولیدی، امری رایج است. اما نحوه ثبت حسابداری این وام‌ها چگونه است؟
بسیاری از شرکت‌ها و واحدهای صنعتی برای توسعه فعالیت‌ها و افزایش تولیدات خود از وام‌های بانکی استفاده می‌کنند. در چنین مواقعی، تسلط بر حسابداری تسهیلات بانکی از وظایف اصلی حسابداران محسوب می‌شود. در این مقاله به بررسی چگونگی ثبت حسابداری تسهیلات می‌پردازیم.
تسهیلات مالی چیست؟
تسهیلات به مثابه یاری‌رسانی برای انجام امور به شمار می‌روند. این یاری می‌تواند به صورت ارائه امکانات، وسایل و یا منابع مالی به شخص یا نهادی خاص باشد تا در انجام فعالیت یا پروژه ی مد نظر خود موفق عمل کند. تسهیلات در قالب‌های مختلف مالی، فیزیکی و یا معنوی ارائه می‌شوند و در زمینه‌های مختلفی همچون فرآیندهای تجاری، اقتصادی، آموزشی، پژوهشی و … کاربرد دارند. در واقع، تسهیلات مالی به عنوان ابزاری کارآمد در جهت ارتقا و تسریع فرآیندها و فعالیت‌های مختلف در اقتصاد و جوامع شناخته شده‌اند.
در میان انواع تسهیلات، تسهیلات مالی یا تعهدات ریالی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. این تسهیلات که به صورت عقود مختلف مانند مشارکت مدنی، مضاربه و… ارائه می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی به اشخاص حقیقی و حقوقی تعلق می‌گیرند.
مطالعه بیشتر: بهترین نرم افزار حسابداری برای کسب و کارهای کوچک و بزرگ
حسابداری تسهیلات چگونه است؟
حسابداری تسهیلات مالی، فرآیندی نظام‌مند برای مدیریت امور پولی و حسابداری وام‌ها و تسهیلات دریافتی توسط شرکت‌ها است. بدون این فرآیند و عدم رعایت استانداردهای حسابداری تسهیلات، احتمال خطا و اشتباه در دریافت، پرداخت و ثبت این موارد در حسابداری افزایش می‌یابد.
وام‌ها و تسهیلات، یکی از منابع حیاتی تامین مالی برای شرکت‌ها و واحدهای اقتصادی محسوب می‌شوند. در قبال دریافت این منابع، تعهد به پرداخت اقساط در زمان‌های مقرر وجود دارد. این هزینه‌ها باید به عنوان بدهی شرکت به بانک یا تامین کننده مالی ثبت شوند.
علاوه بر این، در اسناد مربوط به حسابرسی مالی و پرداخت مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم، محاسبه و درج دقیق این هزینه‌ها الزامی است. عدم انجام این کار، به محاسبه نادرست مالیات و بروز مشکلات قانونی منجر خواهد شد.
بنابراین، حسابداری دقیق و اصولی تسهیلات مالی، نقشی کلیدی در مدیریت صحیح منابع مالی، حفظ سلامت مالی شرکت و شفافیت در عملکرد آن ایفا می‌کند.
مطالعه بیشتر: انواع حساب های پرداختنی و دریافتنی چیست؟
انواع تسهیلات مالی و عقود اسلامی
در نظام بانکی ایران، بانک ها و موسسات مالی به متقاضیان واجد شرایط، امکان ارائه وام و سرمایه گذاری مالی در قالب های مختلف را فراهم می کنند. با این حال، قبل از ثبت درخواست وام و انجام تراکنش های مرتبط، آشنایی با انواع وام های بانکی و شرایط و ضوابط هر یک، امری ضروری است.
در این راستا، در ادامه به بررسی انواع وام های موجود در سیستم بانکی ایران می پردازیم تا متقاضیان بتوانند با دیدگاهی روشن و اطلاعات کافی، نسبت به انتخاب وام مناسب اقدام نمایند.
وام‌ها انواع مختلفی دارند که هر کدام برای نیازها و شرایط خاصی طراحی شده‌اند.
- وام قرض‌الحسنه: یکی از رایج‌ترین وام‌ها است که به اشخاص حقیقی و حقوقی تعلق می‌گیرد. در این نوع وام، وام‌گیرنده متعهد می‌شود که اصل پول وام را بدون هیچ سودی در زمان مشخصی به بانک بازپرداخت کند.
- وام مضاربه: نوع دیگری از وام است که در آن بانک و وام‌گیرنده برای سرمایه‌گذاری در یک تجارت یا کسب‌وکار با یکدیگر قرارداد می‌بندند. سود حاصل از این سرمایه‌گذاری بین بانک و وام‌گیرنده به نسبت سهم سرمایه‌گذاری هر کدام تقسیم می‌شود.
- وام مشارکت حقوقی: به این صورت است که بانک قسمتی از سهام یک شرکت را خریداری می‌کند و در سود حاصل از فعالیت آن شرکت سهیم می‌شود.
- وام مشارکت مدنی: نیز نوعی وام است که در آن افراد مختلف با حضور بانک، سرمایه‌های خود را به صورت مشاع برای کسب سود جمع‌آوری می‌کنند. سود حاصل از این سرمایه‌گذاری نیز با توجه به میزان سهم آورده هر فرد تقسیم می‌شود.
- انتخاب نوع وام بستگی به نیازها و شرایط دارد. برای انتخاب بهترین وام، باید با کارشناسان بانک مشورت کنید.
- وام فروش اقساطی: در این نوع وام، بانک به جای شرکت، تجهیزات و لوازم مورد نیاز را خریداری می‌کند و سپس آن ها را به صورت اقساط به شرکت می‌فروشد. این روش برای شرکت‌هایی که به نقدینگی فوری برای خرید تجهیزات نیاز دارند، مناسب است.
- وام معاملات سلف: در این روش، بانک محصولات و تولیدات کارخانجات و واحدهای اقتصادی را پیش‌خرید می‌کند. این نوع وام برای شرکت‌هایی که به دنبال نقدینگی برای تامین مواد اولیه یا افزایش تولید هستند، مناسب است.
- وام جعاله: در این نوع وام، بانک در ازای پرداخت مبلغ وام، اجرت مشخصی را از شرکت دریافت می‌کند. این نوع وام برای شرکت‌هایی که به دنبال تامین سرمایه برای پروژه‌های خاص یا خرید دارایی‌های ثابت هستند، مناسب است.
نکته: انتخاب نوع وام مناسب به نیازها و شرایط خاص هر شرکت بستگی دارد.
- وام مزارعه: این نوع وام برای کشاورزان و واحدهای کشاورزی مناسب است. در این روش، بانک زمینی را در اختیار وام‌گیرنده قرار می‌دهد و در ازای آن، سهمی از سود حاصل از کشت و کار را دریافت می‌کند.
- وام اجاره به شرط تملیک: در این نوع وام، بانک ملکی را به وام‌گیرنده اجاره می‌دهد و اجاره‌های پرداختی به عنوان اقساط وام در نظر گرفته می‌شود. پس از تسویه کامل وام، وام‌گیرنده مالک ملک مورد نظر خواهد شد.
- وام مساقات: در این روش، بانک باغی را در اختیار وام‌گیرنده قرار می‌دهد و در ازای آن، قسمتی از محصولات تولیدی باغ را به عنوان سود دریافت می‌کند.
- وام خرید دین: در این نوع وام، بانک اسناد و اوراق بدهی واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی را خریداری می‌کند و در ازای آن، به این واحدها تسهیلات ارائه می‌دهد.
انتخاب نوع وام مناسب برای هر کسب‌وکار به عوامل مختلفی مانند نوع فعالیت، نیازهای مالی، توانایی بازپرداخت وام و شرایط ارائه شده توسط بانک بستگی دارد.
مطالعه بیشتر: راهنمای جامع ماهیت حساب ها در حسابداری
روش‌های ثبت حسابداری تسهیلات
دو روش کلی برای ثبت وام در حسابداری دریافتی و پرداختی وجود دارد که هر کدام از آنها دارای استانداردها و اصول خاص خود هستند. به طور کلی، حسابدار برای ثبت سند حسابداری تسهیلات، باید از یکی از دو روش زیر استفاده کند:
- ثبت تسهیلات در حسابداری به روش خالص
- ثبت تسهیلات در حسابداری به روش ناخالص
در روش خالص پس از دریافت وام، دو حساب برای وام ایجاد می‌شود. در یک حساب، بانک به مبلغ کل وام دریافتی بدهکار می‌شود و در حساب دیگر، شرکت به عنوان وام‌گیرنده به همان مبلغ بستانکار خواهد شد. در ادامه، بانک برای دریافت اقساط وام به همراه سود آن (با توجه به نرخ بهره توافق شده)، دو حساب جدید ایجاد می‌کند. در این حساب‌ها، بانک بستانکار و شرکت به عنوان وام‌گیرنده بدهکار خواهد شد. به این ترتیب، شرکت موظف به پرداخت اصل وام به همراه سود آن به بانک خواهد بود.
در روش ناخالص حسابداری وام، ثبت‌ها با اندکی تفاوت نسبت به روش خالص انجام می‌شود. در این روش، پس از دریافت وام، بانک به عنوان بدهکار و وام‌گیرنده به عنوان بستانکار در دفاتر حسابداری ثبت می‌شوند. اما نحوه محاسبه بهره تحقق نیافته (یا بهره سنوات آتی) در این روش با روش خالص متفاوت است. هنگام پرداخت قسط، در روش ناخالص، بانک به اندازه مبلغ قسط و بهره تحقق نیافته بستانکار شده و وام‌گیرنده نیز به همان اندازه قسط و هزینه بهره بدهکار می‌شود.
مطالعه بیشتر: نحوه ثبت کدینگ حسابداری پیمانکاری
محاسبه قسط‌های وام و سود بانکی با روش قدیمی
روش ثبت حسابداری تسهیلات برای هر نوع وام و تسهیلات بانکی متفاوت است. در تمامی وام‌ها، وام‌گیرنده موظف است اصل وام را به همراه سود در اقساط معین پرداخت کند. این بدان معناست که حسابدار باید پرداخت اقساط تسهیلات را در اسناد ماهانه لحاظ کند. استاندارد حسابداری تسهیلات بانکی به حسابدار کمک می‌کند تا مبلغ قسط، سود و اصل وام را به درستی محاسبه کند. فرمول قدیمی محاسبه اقساط وام و بهره بانکی به شرح زیر بود:
در ادامه، به بررسی نحوه ثبت وام در سند حسابداری تسهیلات بانکی بر اساس فرمول جدید خواهیم پرداخت.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
فرمول جدید برای محاسبه سود وام بانکی
با توجه به ابلاغ فرمول جدید محاسبه سود تسهیلات بانکی، ضروری است که تمامی حسابداران در شرکت‌های مختلف، اعم از تجاری، تولیدی، بازرگانی، خدماتی و … از این فرمول جدید برای محاسبه اقساط وام‌ها استفاده کنند. این فرمول توسط بانک‌ها و سایر موسسات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد و لازم است برای حفظ یکپارچگی و دقت در محاسبات، از آن به طور جامع و یکسان بهره‌گیری شود.
نحوه رسیدگی مالیاتی به تسهیلات مالی دریافتی
هزینه‌های تسهیلات مالی، از جمله مهم‌ترین مواردی هستند که ممیزان در رسیدگی‌های مالیاتی به آنها توجه ویژه‌ای می‌کنند. این هزینه‌ها به دلیل تاثیر مستقیمی که بر سود و زیان شرکت‌ها دارند، از نظر سازمان امور مالیاتی از اهمیت بالایی برخوردارند.
هزینه‌های تسهیلات مالی دریافتی، نقشی کلیدی در تعیین سود ناخالص شرکت ایفا می‌کنند. دریافت این تسهیلات، به معنای افزایش بدهی و به تبع آن، افزایش هزینه‌های بهره مرتبط با آن است. این هزینه‌ها، تاثیر مستقیمی بر محاسبه سود شرکت دارند. از این رو، توجه به بند ۱۸ ماده ۱۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم و رعایت دقیق موارد ذکر شده در آن، از اهمیت بالایی برخوردار است.
ماده ۱۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم، مزایایی را برای موسسات مالی، از جمله بانک‌ها، صندوق‌های تعاون، صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی، موسسات اعتباری غیربانکی مجاز و شرکت‌های واسپاری (لیزینگ) در نظر گرفته است. طبق این ماده، سود، کارمزد و جریمه‌هایی که این موسسات به سپرده گذاران یا سایر اشخاص پرداخت می‌کنند، به عنوان هزینه‌های قابل قبول مالیاتی در نظر گرفته می‌شود.
طبق بند ۸ دستورالعمل، اگر مؤدیان مالیاتی از وام، قرض یا هر نوع پرداختی دیگر به اشخاص مرتبط مانند شرکا، سهامداران، مدیران و اشخاص وابسته تحت ماده ۱۲۹ قانون تجارت استفاده کنند، هزینه‌های تأمین مالی مربوط به این مبالغ به عنوان هزینه قابل قبول برای کسر مالیات در نظر گرفته نخواهد شد.
طبق بند ۱۱ دستورالعمل مذکور، اگر فردی دارای حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مختلف نزد بانک‌های ایرانی یا موسسات اعتباری غیربانکی مجاز باشد، هزینه‌ی تسهیلات مالی دریافتی از این نهادها (شامل بانک‌ها، صندوق‌های تعاون و موسسات اعتباری غیربانکی مجاز) از نظر مالیاتی قابل قبول نخواهد بود. این موضوع به نسبت مبلغ پس‌انداز یا سپرده‌های فرد در حساب‌های مذکور تعیین می‌شود.
