به طور کلی، معادله حسابداری شامل دارایی‌ها در جهت راست و بدهی‌ها و سرمایه در جهت چپ است.
دارایی = بدهی + سرمایه
برای شناسایی، خصوصیات ماهیت حساب ها در حسابداری، حسابهای بدهکار و بستانکار را می‌توان به این صورت توضیح داد که حساب‌هایی که در سمت راست معادله حسابداری قرار دارند، به عنوان “حساب با ماهیت بدهکار” شناخته می شوند؛ به عنوان مثال، مواردی نظیر موجودی نقد و بانک، حسابهای دریافتنی، موجودی کالا، دارایی‌های ثابت، هزینه‌ها و بهای تمام شده.
حساب‌هایی که در سمت چپ معادله حسابداری قرار دارند، به عنوان “حساب با ماهیت بستانکار” تعریف می شوند؛ به عنوان مثال، حساب های پرداختنی، تسهیلات، سرمایه، درآمد و فروش از جمله این حساب‌ها هستند.
هر عملی که اثرگذار باشد، می‌تواند باعث افزایش یا کاهش حسابهای اصلی حسابداری شود. روش ثبت افزایش یا کاهش هر حساب نیز به ماهیت آن وابسته است.
افزایش مقدار در حسابهای با ماهیت بدهکار در ستون بدهکار ثبت می‌شود و کاهش مقدار در حسابهای با ماهیت بدهکار در ستون بستانکار ثبت می‌شود. به عبارت ساده‌تر، افزایش هر دارایی در سمت راست حساب مربوطه (بدهکار) ثبت می‌شود، و کاهش هر دارایی نیز در سمت چپ حساب (بستانکار) تاثیر می‌گذارد.
اما افزایش در حسابهای با ماهیت بستانکار در ستون بستانکار ثبت می‌شود و کاهش در حسابهای با ماهیت بستانکار در ستون بدهکار ثبت می‌شود.
با توجه به اظهارات انجام شده، می‌توان ادعا کرد که حسابهای پرداختنی یا حساب سرمایه به عنوان بستانکار یا به عبارت دقیق‌تر (بس) دسته‌بندی می‌شوند و حسابهای پیش پرداخت به عنوان بدهکار یا به عبارت دقیق‌تر (بد) معرفی می‌شوند.
مطالعه بیشتر: آشنایی با انواع امکانات نرم افزارهای حسابداری
ماهیت حساب ها در حسابداری: حساب های موقت
ماهیت حساب ها در حسابداری حسابهای موقت یا حسابهای سود و زیان، حساب‌هایی هستند که پس از پایان یک دوره مالی، با استفاده از یک حساب واسطه بسته می‌شوند و مانده آن‌ها به دوره مالی بعد منتقل نمی‌شود. برخی از حسابهای موقت ممکن است تأثیری بر حساب سرمایه داشته باشند.
حسابهای مرتبط با صورت سود و زیان در دسته حسابهای موقت قرار دارند، به دلیل اینکه مانده این حساب‌ها (از جمله درآمد/فروش، خرید، هزینه‌های مستقیم خرید، برگشت از فروش و تخفیفات، برگشت از خرید و تخفیفات، تخفیفات نقدی خرید و فروش، و کلیه هزینه‌ها) به حساب خلاصه سود و زیان، که همان حساب واسطه است، منتقل می‌شود، بسته می‌شوند.
مانده حساب خلاصه سود و زیان، نتیجه سود یا زیان ویژه دوره مالی است که به حساب سود و زیان دائمی انتقال می‌یابد. به همین دلیل، در پایان دوره مالی، مانده این حساب‌ها به دوره مالی بعد منتقل نمی‌شود. همچنین، در حسابداری، ماهیت درآمد به عنوان بستانکار معرفی می‌شود.
مطالعه بیشتر: پایان سال مالی چیست؟
ماهیت حساب ها در حسابداری: حساب های دائمی
ماهیت حساب ها در حسابداری حسابهای دائمی یا ترازنامه‌ای، همان‌طور که از نامشان پیداست، به صورت دائمی باقی می‌مانند. به عبارت دیگر، مانده این حساب‌ها مرتبط به یک دوره مالی خاص نیست و در پایان هر دوره مالی، مانده آن ها به دوره مالی بعد انتقال می‌یابد. می‌توان گفت که تمام حسابهای موجود در ترازنامه، به استثناء حسابهای دائمی، جزو این دسته حساب‌ها هستند. به همین دلیل نیز این حساب‌ها به نام حساب ترازنامه‌ای شناخته می‌شوند.
حساب های موجودی نقد و بانک، حساب های دریافتنی/پرداختنی، موجودی مواد و کالا، پیش دریافت ها و پیش پرداخت ها جزو این دسته حساب‌ها هستند.
اما چه ماهیتی در حسابهای دائم حسابداری وجود دارد؟ ماهیت حساب دریافتنی، حساب خرید و حساب بانک به عنوان بدهکار در نظر گرفته می‌شود. همچنین، ماهیت حساب فروش و پیش دریافت فروش به عنوان بستانکار در نظر گرفته می‌شود.
مطالعه بیشتر: انواع حساب های پرداختنی و دریافتنی
ماهیت حساب ها در حسابداری: حساب های مخلوط
ماهیت حساب ها در حسابداری حسابهای مخلوط، همان‌طور که از نامشان پیداست، ترکیبی از حسابهای دائمی و موقتی هستند. به این ترتیب، در پایان دوره مالی با استفاده از تعدیلات، بخشی از مانده حساب که جزء حسابهای موقتی است، به عنوان درآمد/هزینه دوره شناسایی شده و به حساب خلاصه سود و زیان منتقل می‌شود، در حالی‌که باقی مقدار که جزء حسابهای دائمی است، به ترازنامه پایان دوره انتقال پیدا می‌کند.
پیش پرداخت های هزینه و پیش دریافت های درآمد، نمونه‌هایی از حسابهای ترکیبی هستند. به ترتیب، ماهیت پیش پرداخت به عنوان بدهکار و ماهیت پیش دریافت به عنوان بستانکار در نظر گرفته می‌شود.
تفاوت تراز آزمایشی با ترازنامه
در بالا به ماهیت حساب ها در حسابداری پرداختیم. در این بخش به تفاوت تراز آزمایشی و ترازنامه اشاره کرده ایم. در تراز آزمایشی، مانده تمام حساب‌ها، از جمله حسابهای دائمی و موقت، “نمایش” داده می شود. این نمایش ممکن است بر اساس کدینگ شرکت در سطوح حسابهای کل، معین، و تفضیل تهیه شود و عمدتاً در پایان هر ماه از سیستم مالی استخراج شود. با این حال، در ترازنامه فقط مانده حسابهای دائمی شرکت، و این هم در پایان هر دوره مالی، به صورت “گزارش” ارائه می‌شود.
به طور دیگر، ترازنامه یک گزارش است که مانده دارایی‌های شرکت (شامل موجودی نقد، حسابهای دریافتنی، موجودی کالا و …) در سمت راست و مانده بدهی‌ها و سرمایه شرکت در سمت چپ را نشان می‌دهد. به تعبیر دیگر، ترازنامه به عنوان یک صورت حساب عمل می‌کند که در آن دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه یک موسسه در پایان یک دوره مالی ثبت شده و این طریقه نمایش وضعیت مالی موسسه در یک دوره مالی مشخص را ارائه می‌دهد.
مطالعه بیشتر: تراز آزمایشی در حسابداری چیست؟
تفاوت بین بهای تمام شده کالای ساخته شده و بهای تمام شده کالای فروش رفته
هزینه تمام شده برای محصولات ساخته شده به نوعی شامل موجودی مواد اولیه، دستمزد و هزینه‌های اضافی ساخت است که در قسمت راست ترازنامه به عنوان موجودی کالا با ماهیت دارایی ثبت می‌شود.
هزینه تمام شده برای محصولات ساخته شده در واقع شامل موجودی مواد اولیه، دستمزد، و هزینه‌های اضافی ساخت می‌شود که در بخش راست ترازنامه با نام “موجودی کالا” و با ماهیت دارایی، ثبت می‌گردد.
هنگامی که محصول به فروش می‌رسد، هزینه تمام شده برای کالای ساخته شده از انبار حذف شده و به هزینه تمام شده برای کالایی که به فروش رفته است تبدیل می‌شود. این تبدیل به نوعی در حساب سود و زیان به عنوان مقدار کاهنده در حساب درآمد فروش ثبت می‌گردد.
به عبارت دیگر، هزینه تمام شده برای محصولات ساخته شده در یک حساب دائمی و هزینه تمام شده برای محصولات فروخته شده در یک حساب موقت ثبت می‌شود. عمدتاً بهای تمام شده برای کالاهایی که به فروش رفته‌اند، در پایان دوره مالی محاسبه می‌گردد. در هر بخش از مقاله، به طور جزئی به ماهیت های بدهکار و بستانکار هر حساب دائمی و موقت اشاره شده است. در ادامه، ما قصد داریم به طور کامل به ماهیت حساب ها در حسابداری پرداخته و آن‌ها را بررسی نماییم.
ماهیت فروش در حسابداری
شرکت‌ها واحدهای تجاری با فروش محصولات خود، درآمدی به دست می‌آورند که این درآمد در حساب فروش یا فروش محصولات ثبت می‌شود. حساب فروش یک حساب است که معادل قیمت فروش محصولاتی که در طول دوره مالی به صورت نقدی یا اقساط به فروش می‌رسند، بستانکار می‌شود. ماهیت فروش در حسابداری به عنوان یک حساب بستانکار تشخیص داده می‌شود و با ثبت بستانکار، افزایش می‌یابد و با ثبت بدهکار، کاهش می‌یابد.
ماهیت پیش پرداخت در حسابداری
ماهیت حساب ها در حسابداری پیش پرداخت در برخی مواقع، ممکن است مبلغ کل هزینه به صورت یکجا پرداخت شود، حتی قبل از وقوع هزینه. به عنوان مثال، پرداخت اجاره برای ۶ ماه آینده برای دفتر یا محل کار، یا پرداخت حق بیمه سالانه برای ساختمان، در این حالت‌ها که هزینه هنوز واقع نشده، مبلغ پرداختی را در یک حساب به نام “پیش پرداخت” ثبت می‌کنیم.
در لحظه‌ای که هزینه واقعی شده و مدت زمان مرتبط با آن گذشته باشد، مبلغ از حساب پیش پرداخت کاسته و به حساب هزینه سال منتقل می‌شود. بنابراین، ماهیت حساب پیش پرداخت در حسابداری به عنوان بدهکار در نظر گرفته می‌شود. توجه داشته باشید که مانده حساب پیش پرداخت جزو دارایی‌های جاری و یک حساب دائمی محسوب می‌شود.
ماهیت درآمد در حسابداری
ماهیت حساب ها در حسابداری درآمد پولی که از فروش کالا یا ارائه خدمات به مشتریان به دست می‌آید، به عنوان درآمد در نظر گرفته می‌شود که منجر به افزایش سرمایه می‌شود. لازم است توجه داشته باشیم که ماهیت درآمد در حسابداری همواره به عنوان بستانکار شناخته می‌شود و با ثبت بستانکار، افزایش می‌یابد.
ماهیت خرید در حسابداری
ماهیت حساب ها در حسابداری خرید یک حساب است که هزینه کالاهایی که در یک دوره مالی خریداری شده‌اند، از جمله خریدهای نقدی یا اقساطی، در آن ثبت می‌شود. در واقع، با خرید هر کالا، این حساب به عنوان بدهکار ثبت می‌شود. ماهیت حساب خرید در حسابداری به عنوان یک حساب بدهکار تشخیص داده می‌شود که با ثبت بدهکار، افزایش پیدا می‌کند و با ثبت بستانکار، کاهش می‌یابد.
ماهیت حساب دریافتنی در حسابداری
حساب های دریافتنی نمایانگر مطالباتی هستند که واحد تجاری از افراد و شرکت‌ها دارد. این حساب ممکن است از عملیات فروش کالا یا ارائه خدمات، دریافت مساعده، پرداخت وام و سایر عملیات مشابه به وجود آید. زیرا حساب های دریافتنی به عنوان یک دارایی برای واحد اقتصادی شناخته می‌شوند و دارایی‌ها به ماهیت بدهکار هستند، بنابراین ماهیت حسابهای دریافتنی نیز به عنوان بدهکار تشخیص داده می‌شود.
ماهیت حساب ها در حسابداری پیمانکاری
در حسابداری پیمانکاری، ماهیت حساب‌ها همانند حسابداری عمومی اصولی است که معاملات و عملیات مرتبط با پروژه‌ها و پیمانکاری را ثبت می‌کند. در این حوزه، برخی از حساب‌ها و مفاهیم معمول عبارتند از:
حساب های هزینه‌ها و مخارج پروژه:
حساب های مربوط به هزینه‌های مستقیم پروژه، مانند مواد اولیه، دستمزد نیروی انسانی، اجاره تجهیزات و غیره.
حساب های درآمد پروژه:
حساب هایی که درآمد حاصل از اجرای پروژه‌ها را نشان می‌دهند.
حساب های پیش‌پرداخت و پیش‌پرداخت ها:
حساب های مرتبط با پیش‌پرداخت ها و دریافت پیش‌پرداخت ها از سوی مشتریان یا صاحبان پروژه.
حساب های تسهیلات مالی:
حساب هایی که مربوط به وام‌ها و تسهیلات مالی جهت تامین مالی پروژه می‌شوند.
حساب های انبار و موجودی:
حساب های مرتبط با موجودی‌های مواد اولیه و تجهیزات مورد استفاده در پروژه.
حساب های مالیات و عوارض:
حساب هایی که مالیات و عوارض مرتبط با فعالیت‌های پیمانکاری را ثبت می‌کنند.
هر حساب در حسابداری پیمانکاری، معمولاً به ماهیت بدهکار می‌باشد، زیرا معاملات و هزینه‌ها به صورت عمدتاً بر پایه ماهیت بدهکار ثبت می‌شوند.
مطالعه بیشتر: چگونگی ثبت ماهیت حساب ها نرم افزار حسابداری پیمانکاری
آشنایی با ماهیت حساب ها در حسابداری
در این مقاله، به تفصیل به تبیین ماهیت حساب‌ها در حسابداری پرداخته‌ایم. مفاهیمی همچون ماهیت فروش در حسابداری، ماهیت پیش دریافت و ماهیت حساب های پرداختنی و غیره را به دقت شرح دادیم. اگر هنوز سوالات یا ابهاماتی در خصوص ماهیت حساب‌ها در حسابداری دارید یا در مورد نرم‌افزار حسابداری کاوش فردا سوالی دارید، خوشحال می‌شویم که این سوالات را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. تیم ما آماده است تا به پرسش‌های شما پاسخ دهد.
