بهای تمام شده، کلیدی برای موفقیت هر کسب‌وکاری است. این شاخص دقیق، به مدیران کمک می‌کند تا با درک عمیق از هزینه‌های تولید یا ارائه خدمات، برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سود داشته باشند. از تحلیل گزارش بهای تمام شده، می‌توان به اطلاعات ارزشمندی درباره بهبود فرآیند تولید، تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و حتی تعیین قیمت فروش دست یافت. در واقع، چه تولیدکننده باشید، چه فروشنده عمده، چه شرکت خدماتی یا حتی شرکت بیمه، محاسبه دقیق بهای تمام شده، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
در این نوشتار، قصد داریم به صورت ساده و روان به مفهوم بهای تمام شده، اصل هزینه و روش محاسبه آن بپردازیم. همچنین انواع مختلف بهای تمام شده را بررسی خواهیم کرد. با کاوش همراه باشید تا درک عمیق‌تری از این مفاهیم حسابداری پیدا کنید.
بهای تمام شده کالای فروش رفته به چه معناست؟
بهای تمام شده کالای فروش رفته در واقع مجموع هزینه‌های مستقیم تولید کالاهایی است که یک شرکت به بازار عرضه می‌کند. این هزینه‌ها شامل مخارج مواد اولیه مصرف شده در فرایند تولید و همچنین دستمزد نیروی کار مستقیم دخیل در این فرآیند می‌شود. به عبارت ساده‌تر، این مفهوم نشان‌دهنده هزینه تمام شده تولید محصولاتی است که شرکت به فروش رسانده است. شایان ذکر است که در محاسبه این هزینه، صرفاً مخارج مستقیم تولید لحاظ شده و هزینه‌های غیرمستقیم نظیر هزینه‌های توزیع، فروش و بازاریابی در این محاسبات دخیل نمی‌شوند.
مثال: بهای تمام شده کالای فروش رفته در صنعت لوازم خانگی شامل مجموع هزینه‌های مستقیم تولید از جمله مواد اولیه، قطعات و دستمزد کارگران است. به عبارت دیگر، این مفهوم به تمام هزینه‌هایی اشاره دارد که یک تولیدکننده برای تولید یک محصول نهایی متحمل می‌شود. با این حال، هزینه‌های جانبی مانند بازاریابی، تبلیغات، حمل و نقل محصولات به نمایندگی‌ها و هزینه‌های فروش در این محاسبه لحاظ نمی‌شوند.
مطالعه بیشتر: حسابداری و فروش کالای امانی | چگونگی ثبت کالاهای دیگران
بهای تمام شده کالای فروش رفته به عنوان یک هزینه در صورت سود و زیان شرکت ثبت می‌شود و در محاسبه حاشیه سود ناخالص، از کل درآمد فروش کسر می‌گردد. به عبارت دیگر، این مبلغ نشان‌دهنده هزینه مستقیم تولید محصولاتی است که در دوره مالی مورد نظر به فروش رسیده است. هنگام فروش کالا، هزینه آن از حساب موجودی کالاها به حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته منتقل می‌شود تا در نهایت در پایان دوره مالی، این هزینه در حساب سود و زیان منظور گردد.
با توجه به گستردگی و تنوع کسب‌وکارها در عصر حاضر، هزینه‌هایی که به عنوان اجزای تشکیل‌دهنده «بهای تمام شده کالای فروش رفته» در نظر گرفته می‌شوند، بسیار متنوع و وابسته به نوع فعالیت و مدل کسب‌وکار هر شرکت است. به عبارت دیگر، محاسبه دقیق بهای تمام شده کالای فروش رفته، نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه‌ی هزینه‌های مرتبط با تولید یا ارائه خدمات در هر کسب‌وکار خاص می‌باشد.
مطالعه بیشتر: بهترین نرم افزار حسابداری برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته
اصل بهای تمام شده چیست؟
بهای تمام شده در واقع برآورد کلی هزینه‌هایی است که برای تولید یا تکمیل یک محصول صرف می‌شود و یکی از مفاهیم مهم در حسابداری محسوب می‌شود. اما اصل بهای تمام شده به این معناست که هزینه یک کالا یا دارایی به همان قیمتی که در زمان خرید یا تولید آن پرداخت شده است، در دفاتر ثبت می‌شود. این اصل، که به آن اصل هزینه تاریخی نیز می‌گویند، صرف‌نظر از تغییرات بعدی در ارزش دارایی، آن را به همان قیمت اولیه ثبت می‌کند. به عبارت دیگر، اصل بهای تمام شده، تاریخی از قیمت اولیه یک دارایی را ثبت می‌کند و فارغ از نوسانات بازار، این مقدار ثابت باقی می‌ماند.
مطالعه بیشتر: نحوه ثبت کدینگ حسابداری پیمانکاری
انواع بهای تمام شده در حسابداری
روش‌های محاسبه بهای تمام شده در سازمان‌ها و سیستم‌های مختلف بسیار متنوع است. در این بخش، به بررسی دقیق این روش‌ها و تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم.
بهای تمام شده در ترازنامه
افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته، به طور مستقیم بر دارایی‌های جاری شرکت تأثیر گذاشته و منجر به افزایش موجودی نقد می‌شود. از آنجایی که موجودی نقد جزئی از دارایی‌های جاری محسوب می‌شود، افزایش آن به معنای تقویت وضعیت مالی شرکت است. علاوه بر این، افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته، به طور معمول با افزایش سود همراه است. سود بیشتر در پایان سال به سود انباشته اضافه شده و در نتیجه، حقوق صاحبان سهام نیز افزایش می‌یابد.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری کاوش
بهای تمام شده کالا در سیستم دائمی
سیستم محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته به روش دائمی، نسبت به روش ادواری از دقت بالاتری برخوردار است. در این روش، کلیه اطلاعات مربوط به کالاها از جمله خرید، فروش، انبارگردانی و کالاهای منسوخ شده به صورت مستمر و جداگانه ثبت می‌شوند. بدین ترتیب، محاسبه دقیق بهای تمام شده کالای فروش رفته امکان‌پذیر شده و اطلاعات جامع‌تری در اختیار مدیران قرار می‌گیرد.
ثبت دقیق، منظم و مداوم کلیه تراکنش‌های خرید و فروش و به‌روزرسانی مستمر موجودی در سیستم دائمی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این سیستم، تمامی اقلام خرید و فروش به ترتیب تاریخ در کارت موجودی ثبت می‌شوند. در هنگام خرید، حساب موجودی کالا بدهکار و حساب‌های پرداختنی بستانکار می‌شوند. در زمان فروش نیز حساب بانک یا صندوق یا حساب‌های دریافتنی بدهکار و حساب درآمد فروش بستانکار خواهد شد. علاوه بر این، حساب موجودی کالا به ارزش بهای تمام شده بستانکار و حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته بدهکار می‌شود.
بهای تمام شده در حسابداری صنعتی
حسابداری صنعتی یا به عبارت دیگر بهای تمام شده، روشی دقیق برای محاسبه هزینه‌های تولید هر محصول در یک شرکت است. این ابزار قدرتمند به مدیران کمک می‌کند تا با اندازه‌گیری دقیق تمام عملیات تولید، برنامه‌ریزی جامع و موثری برای تولیدات خود داشته باشند. در واقع، با مقایسه هزینه‌های ورودی با نتایج خروجی، می‌توان عملکرد مالی شرکت را بهینه کرده و تصمیمات مدیریتی دقیق‌تری اتخاذ کرد.
مطالعه بیشتر: حسابداری صنعتی چیست؟
بهای تمام شده در سیستم ادواری
در روش محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته به روشی که ذکر شد، تمامی کالاهایی که از انبار خارج شده‌اند چه به دلیل فروش، حذف، انقضا یا سرقت، در این هزینه لحاظ می‌شوند. به عبارت ساده‌تر، برای محاسبه این هزینه، کافی است از مجموع موجودی ابتدای دوره و خریدهای انجام شده، موجودی انتهای دوره را کم کنیم.
انواع هزینه‌های تمام شده بر اساس نوع هزینه
علاوه بر دسته‌بندی‌های قبلی، می‌توان هزینه‌های کسب‌وکار را به شش دسته کلی دیگر تقسیم‌بندی کرد که هر یک نشان‌دهنده نوع خاصی از بهای تمام شده است. با درک دقیق تعریف هر دسته، می‌توانید به سادگی تشخیص دهید که کدام یک از این هزینه‌ها برای کسب‌وکار شما ضروری و قابل لحاظ در محاسبات بهای تمام شده است.
بهای تمام شده مستقیم
هزینه‌های مستقیم، مانند مواد اولیه که به طور مستقیم در فرآیند تولید مصرف می‌شوند، جزء اصلی بهای تمام شده مستقیم محسوب می‌شوند. این نوع هزینه‌ها به ویژه برای شرکت‌هایی که دارای خط تولید هستند از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در محاسبات دقیق هزینه‌های تولید مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بهای تمام شده غیرمستقیم
هزینه‌هایی مانند دستمزد کارگرانی که مواد اولیه را جابه‌جا و آماده‌ی تولید می‌کنند، در دسته هزینه‌های غیرمستقیم تولید قرار می‌گیرند. این هزینه‌ها، برخلاف هزینه‌هایی که مستقیماً در ساخت محصول به کار می‌روند (مانند مواد اولیه خود محصول)، به طور غیرمستقیم به فرآیند تولید کمک می‌کنند.
بهای تمام شده فرصت از دست رفته
بهای تمام شده فرصت از دست رفته برای کسب‌وکارهایی که با انتخاب‌های مختلف سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد. برای مثال، شرکتی را در نظر بگیرید که در یک پروژه سرمایه‌گذاری کرده و به سود ۲۰ درصدی دست یافته است. حال، اگر این شرکت به جای این پروژه، سرمایه‌گذاری دیگری را انتخاب می‌کرد، سود آن به ۲۵ درصد افزایش می‌یافت. در این حالت، می‌توان گفت که شرکت ۵ درصد سود را به دلیل انتخاب پروژه اول از دست داده است. این ۵ درصد تفاوت در سود، به عنوان بهای تمام شده فرصت از دست رفته در محاسبات مالی شرکت لحاظ می‌شود.
بهای تمام شده اختیاری
در تعیین بهای تمام شده یک محصول، برخی هزینه‌ها به عنوان هزینه‌های اختیاری شناخته می‌شوند که در بازه‌های زمانی مختلف ممکن است از محاسبات حذف شوند. این هزینه‌ها شامل مواردی مانند هزینه آموزش کارکنان یا هزینه‌های تبلیغاتی مرتبط با محصول می‌شود. این انعطاف‌پذیری در محاسبه بهای تمام شده، به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا در شرایط مختلف اقتصادی و با توجه به استراتژی‌های خود، هزینه‌های تولید را مدیریت کنند.
بهای تمام شده کنترل‌پذیر و کنترل ناپذیر
در محاسبه بهای تمام شده، برخی فاکتورها تحت کنترل مستقیم مدیران و تصمیم‌گیران قرار دارند و آن‌ها می‌توانند بر این فاکتورها تأثیرگذار باشند. به عبارت دیگر، این افراد توانایی تغییر و مدیریت این فاکتورها را دارند. برای مثال، مدیر عملیات یک محصول می‌تواند هزینه‌هایی مانند مواد اولیه مورد استفاده در تولید یا هزینه‌های مربوط به ماشین‌آلات را کنترل کند. اما برخی هزینه‌ها مانند بیمه یا هزینه‌های مرتبط با محصولات جانبی، خارج از اختیار مستقیم او بوده و تحت تأثیر عوامل دیگری قرار دارند.
بهای تمام شده تفاضلی
همانطور که از عنوان این نوع بهای تمام شده برمی‌آید، هدف اصلی آن مقایسه دو نوع قیمت مختلف است. این مقایسه به مدیران سازمان کمک شایانی می‌کند تا تصمیمات استراتژیک دقیق‌تری اتخاذ کنند.
اگر خودتان بخواهید قطعه‌ای را بسازید، ممکن است هزینه بیشتری نسبت به خرید آن از بازار یا وارد کردنش داشته باشد. با محاسبه دقیق این تفاوت هزینه، می‌توانید تصمیم بهتری بگیرید که آیا خودتان تولید کنید یا آن را تهیه کنید.
محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته
محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در مؤسسات بازرگانی و تولیدی با اندکی تفاوت انجام می‌شود. در مؤسسات بازرگانی، ابتدا مجموع موجودی ابتدای دوره و خریدهای دوره را محاسبه کرده و سپس موجودی پایان دوره را از آن کم می‌کنیم تا به بهای تمام شده کالای فروش رفته برسیم. اما در مؤسسات تولیدی، علاوه بر موجودی ابتدای دوره، بهای تمام شده تولیدات جدید نیز به این مجموع اضافه می‌شود. سپس با کسر موجودی پایان دوره از این مجموع، بهای تمام شده کالای فروش رفته محاسبه می‌گردد. به عبارت دیگر، در هر دو نوع مؤسسه، هدف یافتن ارزش کالاهایی است که در طول دوره فروخته شده‌اند.
فرمول بهای تمام شده کالای فروش رفته
قیمت تمام شده کالای فروش رفته برابر است با جمع موجودی کالا در ابتدای دوره و موجودی کالا در طول دوره منهای موجودی پایان دوره.
بهای تمام شده کالای فروش رفته برابر است با کسر موجودی کالای آماده فروش از موجودی کالای پایان دوره.
محاسبه بهای تمام شده در اکسل
برای محاسبه بهای تمام شده، اطلاعات مربوط به هزینه‌های شرکت و بهای تمام شده محصول را در یک فایل اکسل هوشمند وارد کنید. این مراحل عبارتند از:
- تعریف مواد اولیه: قیمت خرید مواد اولیه را وارد کنید.
- تعریف محصولات نهایی: محصولات نهایی را برای محاسبه بهای تمام شده تعریف کنید.
- تعریف هزینه‌های ثابت: هزینه‌های ثابت ماهانه شامل هزینه‌های ثابت و سربار را مشخص کنید.
- تعریف منابع و مواد مصرفی: منابع و مواد مصرفی مورد استفاده را تعریف کنید.
- تفکیک منابع مصرف شده: منابع مصرف شده در فرآیند تولید محصول نهایی را با تفکیک سهم هزینه‌های ثابت بررسی کنید.
و در پایان…
در این مقاله سعی کردیم به طور کامل به تمامی سوالات شما در خصوص بهای تمام شده کالای فروش رفته پاسخ دهیم. چنانچه پس از مطالعه‌ی این مطلب، همچنان پرسشی در ذهن دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن به شما پاسخ دهند. همچنین، اگر به دنبال یک ابزار قدرتمند برای مدیریت حسابداری کسب‌وکار خود هستید، نرم‌افزارهای حسابداری کاوش گزینه‌ای ایده‌آل برای شما خواهد بود. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان می‌توانید با ما تماس بگیرید.
