شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری به چه معناست؟ آیا با شرایط خصوصی پیمان در این قراردادها آشنایی دارید؟ یکی از ویژگی‌های اساسی قراردادهای پیمانکاری، چهارچوب‌های مشخص و از پیش تعیین‌شده آن‌هاست. در همین راستا، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور سندی با عنوان “ابلاغ موافقت‌نامه، شرایط عمومی و خصوصی پیمان‌ها و مقررات آن” تدوین و ارائه کرده که به‌عنوان “شرایط عمومی پیمان” شناخته می‌شود.استفاده از نرم افزار حسابداری می‌تواند در پیاده‌سازی و نظارت بر این شرایط در پروژه‌های پیمانکاری مؤثر باشد.
در این مقاله قصد داریم شرایط عمومی و خصوصی قراردادهای پیمانکاری را بر اساس برنامه‌های حسابداری بررسی کنیم و اهداف تصویب آنها را توضیح دهیم. اگر در نقش کارفرما یا پیمانکار فعالیت می‌کنید، مطالعه این مقاله برای شما مفید خواهد بود.
پیمان در قراردادهای پیمانکاری به چه معناست؟
پیمان در معنای لغوی به مفهوم عهد و قرارداد است. اما در حوزه ساخت‌وساز عمومی نیز به‌کار می‌رود. در این نوع قراردادها، دو طرف اصلی شامل کارفرما و پیمانکار هستند و مفاد قرارداد بر اساس سندی به نام شرایط عمومی پیمان تنظیم می‌شود.
هدف از گنجاندن شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری چیست؟
برخی قراردادها، از جمله قراردادهای پیمانکاری و عمرانی، به دلیل ماهیت پیچیده و بلندمدت خود، شامل شرایط و توافقات متعددی هستند. ازآنجاکه پیش‌بینی تمام احتمالات و توافق بر سر تمامی شرایط از ابتدا دشوار است، تدوین یک چارچوب کلی ضروری به نظر می‌رسد.
در پروژه های بزرگ و قراردادهای چندبعدی، بررسی و گنجاندن همه احتمالات در متن قرارداد، زمان‌بر و غیرعملی خواهد بود. این چالش‌ها موجب شد تا به‌تدریج، مجموعه‌ای از شرایط عمومی و مشترک به‌عنوان یک پیش‌نویس استاندارد تهیه شود و مبنای قراردادهای پیمانکاری قرار گیرد. این امر امکان تمرکز بر شرایط اختصاصی هر قرارداد را فراهم کرد.
با برگزاری جلسات متعدد میان خبرگان و متخصصان حوزه‌های فنی و حقوقی مرتبط با پروژه‌های پیمانکاری، تمامی مفروضات، اصطلاحات ضروری و شروطی که می‌توانند از بروز اختلافات جلوگیری کنند، در این پیش‌نویس لحاظ شد. در نهایت، این سند به‌عنوان یک الگوی معتبر و قابل استناد برای تمامی قراردادهای پیمانکاری تدوین و منتشر شد.
مطالعه بیشتر: بررسی جامع انواع قراردادهای پیمانکاری و مدیریت پیمان ساخت
موافقت‌نامه در قراردادهای پیمانکاری چیست؟
از نظر حقوقی، موافقت‌نامه هم‌معنی با مفهوم “عقد” است که بر اساس ماده ۱۸۳ قانون مدنی، توافقی محسوب می‌شود که طی آن یک یا چند نفر در برابر یک یا چند نفر دیگر به انجام امری متعهد می‌شوند و این تعهد مورد پذیرش طرفین قرار می‌گیرد.
به بیان ساده، موافقت‌نامه نشان‌دهنده توافق میان کارفرما و پیمانکار برای اجرای موضوع مشخصی است. این توافق باید مطابق ماده ۱۹۱ قانون مدنی، جلوه‌ای خارجی داشته باشد. بنابراین، امضای کارفرما و پیمانکار در پای موافقت‌نامه نشان‌دهنده قصد و اراده آنها برای اجرای تعهدات پیمان، با تمامی شرایط آن است. همچنین، این امضا بیانگر شکل ظاهری اراده طرفین محسوب می‌شود.
موافقت‌نامه در واقع خلاصه‌ای شفاف از کل پیمان است که جزئیات آن در سایر اسناد و مدارک پیمان درج شده و تمامی این اسناد باید در ماده ۲ موافقت‌نامه ذکر شوند.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در نشریه شماره ۴۳۱۱، قالب استاندارد یک موافقت‌نامه را در قالب ۷ ماده تدوین و منتشر کرده است. این مواد شامل موضوع پیمان، اسناد و مدارک، مبلغ قرارداد، تاریخ تنفیذ، مدت پیمان، تاریخ شروع کار، دوره تضمین، نحوه نظارت بر اجرا و نشانی طرفین است. البته در برخی پیمان‌ها، بسته به توافق میان طرفین، امکان افزودن بندهای دیگری نیز وجود دارد.
مطالعه بیشتر: مدیریت پیمان ساخت چیست | شرح خدمات + نمونه قرارداد
شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری
شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری شامل ۵۴ ماده است که به تشریح مفاهیم کلیدی و ضروری این نوع قراردادها پرداخته و ابهامات موجود را برطرف می‌کند.
این شرایط، حقوق و تعهدات طرفین قرارداد را به‌صورت شفاف مشخص کرده و نکات مهمی مانند حوادث قهری (رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی و خارج از کنترل، مانند بلایای طبیعی)، نحوه فسخ، تعلیق یا خاتمه قرارداد و سایر مسائل مرتبط را توضیح می‌دهد.
علاوه بر شرایط عمومی، امکان تعیین شرایط خصوصی متناسب با ماهیت و وضعیت قرارداد وجود دارد؛ با این حال، این شرایط نباید مغایر با مواد شرایط عمومی باشند یا آنها را نقض کنند.
مقایسه شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری دولتی و خصوصی
قراردادهای پیمانکاری دولتی به قراردادهایی اطلاق می‌شود که یکی از طرفین آن نهادهای وابسته به دولت هستند، در حالی که قراردادهای پیمانکاری خصوصی میان طرفینی منعقد می‌شود که مستقل از دولت فعالیت می‌کنند. از آنجا که قراردادهای دولتی با هدف تأمین منافع عمومی تنظیم می‌شوند، شرایط عمومی پیمان در این قراردادها از اهمیت بیشتری برخوردار است و تا حد امکان از مداخله اشخاص جلوگیری می‌شود.
شرکت‌های خصوصی و دستگاه‌های اجرایی که برای اجرای طرح‌های غیرعمرانی از منابع عمومی کشور استفاده نمی‌کنند، ملزم به پیروی از بخشنامه‌های سازمان برنامه و بودجه نیستند. آنها می‌توانند قراردادهای خود را با هر ساختار و مفادی که مغایر با مقررات لازم‌الاجرای نهادها و دستگاه‌های دولتی نباشد، منعقد کنند.
چنانچه هزینه اجرای پروژه از منابع عمومی تأمین نشود، طرفین قرارداد آزادی بیشتری در تعیین شرایط حاکم بر روابط خود خواهند داشت. در این حالت، استفاده از موافقت‌نامه‌ها و شرایط عمومی یکسان برای همه موضوعات الزامی نیست و طرفین می‌توانند شرایط خصوصی مورد توافق خود را تنظیم و تغییر دهند، بدون اینکه این امر مغایرتی با قانون داشته باشد.
به عنوان مثال، در قراردادهای پیمانکاری دولتی، پیمانکار موظف است تعهدات قراردادی را شخصاً اجرا کند؛ اما در قراردادهای پیمانکاری خصوصی، امکان واگذاری اجرای کار به پیمانکار دیگر با رضایت کارفرما وجود دارد. بنابراین، قراردادهای پیمانکاری خصوصی از انعطاف‌پذیری بیشتری در تعیین شرایط برخوردار هستند.
آیا امکان ایجاد تغییر در شرایط عمومی پیمان، در قراردادهای پیمانکاری وجود دارد؟
خیر، شرایط عمومی پیمان تحت هیچ شرایطی قابل تغییر نیست و شرایط خصوصی پیمان نباید مغایر با آن باشد.
آیا شرایط عمومی پیمان در همه قراردادهای پیمانکاری اعمال می‌شود؟
خیر، اینگونه نیست. بر اساس بخشنامه شماره 54/842-102/1088 مورخ 1378/03/03 سازمان برنامه و بودجه، که به قراردادهای PC غیرصنعتی نیز معروف است، شرایط عمومی پیمان تنها در شرایط مشخص‌شده در بخشنامه یا موارد تصریح‌شده در قرارداد اعمال می‌شود. این شرایط عبارتند از:
- روش اجرای پروژه از نوع طراحی- مناقصه- ساخت (DBB) باشد.
- پرداخت‌ها بر اساس فهرست بها انجام شود.
- موضوع پیمان شامل حمل‌ونقل، خرید مصالح، تجهیزات و ماشین‌آلات نباشد.
- بیش از ۷۵ درصد برآورد هزینه پیمان مربوط به تجهیزات و ماشین‌آلات نباشد.
- پیمان در دسته طرح‌های عمرانی قرار گیرد.
با توجه به متن بخشنامه، شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) ویژه طرح‌های عمرانی کشور تدوین شده است. بر اساس ماده 41 قانون تأمین اجتماعی و مصوبات 129 و 143 شورای عالی تأمین اجتماعی، همچنین بخشنامه 14 درآمد سازمان تأمین اجتماعی، یک طرح عمرانی باید دارای دو شرط زیر باشد:
- قرارداد بر اساس فهارس بهای پایه سازمان برنامه و بودجه یا ضوابط تیپ مشاوره‌ای این سازمان منعقد شده باشد.
- تأمین مالی تمام یا بخشی از عملیات اجرایی از محل اعتبارات عمرانی دولت (ملی، منطقه‌ای یا استانی) صورت گیرد.
- بنابراین، شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) بر تمامی پیمان‌ها اعمال نمی‌شود.
مطالعه بیشتر: بررسی جامع ثبت و کدینگ حسابداری شرکت های پیمانکاری
شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری بین المللی چیست؟
معتبرترین شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری بین‌المللی در حوزه قراردادهای عمرانی به شرح زیر است:
- نشریات FIDIC (فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور)
- نشریات GCC
- نشریات JBCC
- نشریات NEC که اکنون با نام ECC شناخته می‌شود.
مفاد اصلی مندرج در شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری
ماده‌های کلیدی در شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری به شرح زیر است:
- ماده 50: این ماده مربوط به هزینه تسریع کار و خسارت تاخیر است. اگر پروژه به تأخیر بیفتد، پیمانکار باید هزینه‌های ناشی از تأخیر را به کارفرما پرداخت کند. همچنین، اگر پروژه زودتر از موعد به پایان برسد، نحوه تعیین هزینه تسریع مشخص شده است. تاخیرات مجاز و غیرمجاز ممکن است تأثیراتی مانند فسخ قرارداد، جریمه، از دست رفتن اعتبار پیمانکار و ایجاد رزومه منفی داشته باشد.
- ماده 39: پس از اتمام عملیات، پیمانکار از مهندس مشاور درخواست تحویل موقت می‌کند. هیأت تحویل موقت در مدت 20 روز تشکیل می‌شود و اگر کار آماده تحویل نباشد، مهندس مشاور نواقص را به پیمانکار اعلام می‌کند. آزمایش‌های لازم انجام شده و صورت جلسه تحویل موقت تنظیم می‌شود.
- ماده 30: در صورت نیاز به تمدید مدت پیمان، پیمانکار با ارائه دلایل به مهندس مشاور درخواست تمدید می‌دهد و پس از تایید، تصمیم به کارفرما گزارش می‌شود.
- ماده 48: اگر کارفرما تصمیم به خاتمه پیمان بگیرد، تاریخ تحویل کارگاه به پیمانکار اعلام می‌شود. کارهایی که به دلیل ناتمام ماندن خطرساز هستند، به پیمانکار ابلاغ می‌شود تا در مدت اضافی تکمیل کند.
موارد فسخ در شرایط عمومی قراردادهای پیمانکاری
موارد فسخ قرارداد در شرایط عمومی پیمان عبارتند از:
- فسخ قرارداد به دلیل تخلف پیمانکار: اگر پیمانکار از مفاد پیمان تخلف کند، کارفرما می‌تواند طبق مواد 46 و 48 قرارداد را فسخ کند.
- تاخیر بیش از 30 روز در تحویل کارگاه توسط پیمانکار.
- تاخیر در ارائه برنامه زمانی تفصیلی بیش از نصف مدت تعیین شده.
- تاخیر در شروع عملیات پیمان: اگر پیمانکار در شروع عملیات بیش از یک دهم مدت یا دو ماه تاخیر کند.
- تاخیر در اتمام کارها: اگر هر کدام از کارهای پیش‌بینی شده بیش از نصف مدت تعیین شده به تاخیر بیفتد.
- عدم تجهیز کارگاه: اگر پیمانکار در تجهیز کارگاه برای شروع عملیات بیش از نصف مدت تعیین شده تاخیر کند.
- تاخیر بیش از یک چهارم مدت پیمان در اتمام کار.
- تعطیلی کارگاه یا عدم سرپرست: تعطیلی کارگاه یا عدم سرپرستی بیش از 15 روز بدون اجازه کارفرما.
- عدم اصلاح کارهای معیوب طبق دستور مهندس مشاور: اگر پیمانکار به دستور مهندس مشاور برای اصلاح کارهای معیوب توجه نکند.
- انحلال یا ورشکستگی پیمانکار: پیمان به طور خودکار فسخ می‌شود.
- توقیف اموال و ماشین آلات پیمانکار: اگر اموال پیمانکار توسط مراجع قضائی توقیف شود و کار متوقف گردد.
- این موارد در شرایط عمومی قراردادهای پیمانکاری برای فسخ قرارداد توسط کارفرما در نظر گرفته شده است.
نرم افزار حسابداری پیمانکاری کاوش
نرم‌افزار حسابداری پیمانکاری کاوش برای شرکت‌های پیمانکاری امکانات زیر را ارائه می‌دهد:
- قابلیت ایجاد پروژه‌های متعدد (بدون محدودیت) به طور مجزا
- امکان تعریف فازهای مختلف برای پروژه‌ها به تعداد نامحدود
- امکان تعیین مراکز هزینه
- ارائه سرفصل‌های حسابداری ویژه مشاغل پیمانکاری، پروژه‌ای، و ساختمانی با قابلیت اصلاح و حذف آنها
- امکان دسته‌بندی و افزودن حساب‌های جدید در سه سطح کل، معین و تفصیلی
برای هر گونه سوال یا مشکل، کاربران می‌توانند با کارشناسان کاوش تماس بگیرند.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
نتیجه‌گیری
شرایط عمومی پیمان در قراردادهای پیمانکاری، حقوق و تعهدات طرفین را مشخص کرده و مواردی مانند حوادث قهری، فسخ یا تعلیق قرارداد را توضیح داده است. این مقاله به بررسی شرایط عمومی و خصوصی پیمان در قراردادهای پیمانکاری پرداخت و نحوه انعقاد و فسخ پیمان را تشریح کرد. اگر سوالی دارید، می‌توانید آن را در بخش دیدگاه مطرح کنید.
