شرکت‌های تعاونی با هدف برطرف کردن نیازهای مشترک اعضا شکل می‌گیرند و به همین دلیل، ساختار آن‌ها با دیگر شرکت‌ها تفاوت‌هایی دارد. در بخش حسابداری شرکت های تعاونی نیز ویژگی‌هایی دیده می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به نحوه تقسیم سود، تغییر سرمایه و تنظیم حساب‌ها بر اساس نوع فعالیت اشاره کرد. آشنایی با این ویژگی‌ها برای مدیریت بهتر و ثبت دقیق اطلاعات مالی اهمیت زیادی دارد.
به‌کارگیری نرم افزار حسابداری در تعاونی‌ها به ثبت درست و منظم اطلاعات کمک می‌کند. این ابزار باعث می‌شود فرآیندهای مالی شفاف‌تر شوند و منابع به شکل مؤثرتری مدیریت شوند. همچنین، امکان پیگیری سود و زیان هر عضو به‌صورت سیستمی فراهم شده و گزارش‌های مالی مورد نیاز اعضا و سازمان‌های نظارتی، سریع و دقیق آماده می‌شوند.
شرکت تعاونی چیست؟
برای شروع آموزش حسابداری شرکت های تعاونی، بهتر است ابتدا با تعریف این شرکت‌ها طبق قانون آشنا شویم. طبق تعریف قانونی، شرکت تعاونی، شرکتی است که با همکاری افراد حقیقی یا حقوقی و با هدف برطرف کردن نیازهای مشترک و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی اعضا تشکیل می‌شود.
همان‌طور که پیداست، هدف اصلی این نوع شرکت‌ها کسب سود نیست، بلکه پاسخ‌گویی به نیازهای مشترک اعضا و جامعه، دلیل شکل‌گیری آن‌هاست. همچنین طبق قانون، تعداد اعضای شرکت تعاونی نباید کمتر از هفت نفر باشد.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
دسته‌بندی شرکت‌های تعاونی
در ادامه به بررسی انواع شرکت‌های تعاونی می‌پردازیم تا با ساختار و ویژگی‌های آن‌ها بهتر آشنا شویم. این شرکت‌ها را می‌توان از جنبه‌های مختلف دسته‌بندی کرد. یکی از این دسته‌بندی‌ها، بر اساس نوع فعالیت آن‌هاست:
- شرکت تعاونی تولیدی: این نوع شرکت در زمینه‌هایی مثل کشاورزی، دامپروری، صنعت یا معدن فعالیت می‌کند و به تولید کالا یا خدمات می‌پردازد.
- شرکت تعاونی توزیعی: این شرکت‌ها مسئولیت توزیع کالاها و خدمات مورد نیاز مردم را بر عهده دارند. هدف آن‌ها تأمین نیازهای مصرف‌کنندگان با قیمت مناسب و شرایط منصفانه است.
از نظر شرایط عضویت نیز شرکت‌های تعاونی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- شرکت تعاونی عام: همه افراد می‌توانند عضو این نوع شرکت شوند. سرمایه مورد نیاز آن از طریق عرضه عمومی تأمین می‌شود. برای راه‌اندازی این نوع شرکت، حداقل سرمایه باید 100 میلیون ریال باشد.
- شرکت تعاونی خاص: این شرکت‌ها معمولا در نهادها یا سازمان‌های خاصی تشکیل می‌شوند و فقط اعضای همان مجموعه می‌توانند در آن عضو شوند. حداقل سرمایه مورد نیاز برای تأسیس این شرکت‌ها، 10 میلیون ریال است.
- شرکت تعاونی بزرگ: اگر تعداد اعضای یک شرکت تعاونی از 500 نفر بیشتر باشد، به آن شرکت تعاونی بزرگ گفته می‌شود.
فرآیند حسابداری شرکت های تعاونی
ثبت‌های حسابداری شرکت های تعاونی، از نظر اصول کلی، تفاوتی با سایر شرکت‌ها ندارد. اما از آنجا که هدف اصلی این شرکت‌ها کسب سود نیست، نحوه تقسیم سود در آن‌ها کمی متفاوت است. به طور کلی، حسابداری در شرکت‌های تعاونی شامل سه بخش اصلی می‌شود:
- ثبت سرمایه اولیه شرکت: مربوط به آورده‌های اعضا و منابع مالی اولیه برای شروع فعالیت است.
- فعالیت‌های مالی در طول دوره: شامل ثبت معاملات روزانه، هزینه‌ها، درآمدها و سایر عملیات مالی شرکت در طی دوره مالی است.
- فعالیت‌های مالی پایان دوره: مربوط به بستن حساب‌ها، تهیه صورت‌های مالی و نحوه تخصیص سود (در صورت وجود) میان اعضاست.
این سه مرحله، پایه و اساس ثبت‌های حسابداری در شرکت‌های تعاونی را تشکیل می‌دهند و اجرای دقیق آن‌ها نقش مهمی در شفافیت مالی و تصمیم‌گیری بهتر دارد.
مطالعه بیشتر: پایان سال مالی چیست؟
افزایش سرمایه در شرکت‌های تعاونی به چه شیوه‌ای انجام می‌گیرد؟
اعضای این نوع شرکت‌ها محدود است، یکی از راه‌های معمول این است که افراد جدید به عضویت پذیرفته شوند و بخشی از سرمایه را وارد شرکت کنند. این اقدام به افزایش سرمایه کمک می‌کند.
به طور خلاصه، تعاونی‌ها می‌توانند از سه راه مختلف سرمایه‌شان را بیشتر کنند:
- جذب منابع مالی جدید با واگذاری سهم به اعضای تازه‌وارد
- افزایش مبلغ اسمی هر سهم که در اختیار اعضا قرار دارد
- استفاده از سودهایی که در شرکت باقی مانده یا در حساب ذخیره نگه داشته شده‌اند
مطالعه بیشتر: حسابداری سرمایه چیست؟
آیا می‌توان ارزش اسمی سهام را افزایش داد؟
بله. یکی از روش‌های افزایش سرمایه، بالا بردن ارزش اسمی سهام است. در این روش، با توافق اعضا، هر سهم ارزش بیشتری پیدا می‌کند. برای انجام این کار، اعضا مبلغی را به شرکت پرداخت می‌کنند تا سرمایه افزایش یابد.
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی به چه معناست؟
وقتی عملکرد یک شرکت خوب باشد، سرمایه‌گذاران تمایل دارند سهام آن را به قیمتی بالاتر از ارزش اسمی خریداری کنند. این اختلاف قیمت در شرکت‌های خصوصی به عنوان “سرقفلی” شناخته می‌شود. اما در شرکت‌های تعاونی حسابی با این عنوان وجود ندارد.
در عوض، برای مشخص شدن ارزش واقعی دارایی‌ها و بدهی‌ها، از روش تجدید ارزیابی استفاده می‌شود. در این روش، دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت دوباره بررسی و ارزش‌گذاری می‌شوند. سپس، تفاوت ایجادشده در حسابی با عنوان “تجدید ارزیابی” ثبت می‌شود و به این ترتیب، سرمایه شرکت افزایش می‌یابد.
آیا امکان افزایش سرمایه از محل سود انباشته وجود دارد؟
بله. شرکت‌های تعاونی می‌توانند از محل حساب‌های اندوخته، سرمایه خود را افزایش دهند. طبق مقررات، تا یک‌سوم از اندوخته قانونی قابل انتقال به سرمایه است. اما برای اندوخته عمومی یا احتیاطی چنین محدودیتی وجود ندارد و می‌توان آن را به طور کامل به حساب سرمایه منتقل کرد.
مطالعه بیشتر: حسابداری سرمایه گذاری: آموزش اصول و روش‌های کلیدی افزایش سود
فرآیند کاهش سرمایه در شرکت‌های تعاونی چگونه است؟
کاهش سرمایه در شرکت‌های تعاونی معمولاً در دو موقعیت رخ می‌دهد: زمانی که یکی از اعضا از شرکت جدا می‌شود یا وقتی که شرکت دچار زیان مالی قابل‌توجهی می‌شود.
اگر عضوی تصمیم به خروج بگیرد، سهم او بر اساس ارزش روز محاسبه می‌شود و مبلغ آن به او پرداخت خواهد شد. در صورتی که فرد فوت کرده باشد، این مبلغ به خانواده یا وارثانش داده می‌شود.
از طرف دیگر، اگر شرکت ضرر زیادی متحمل شده باشد و بخش بزرگی از سرمایه‌اش را از دست بدهد، ممکن است تصمیم گرفته شود که سرمایه کاهش پیدا کند. این تصمیم باید در جلسه‌ای رسمی و با رأی اعضای حاضر در مجمع عمومی فوق‌العاده گرفته شود. در چنین شرایطی، لازم است حقوق همه سهامداران به صورت برابر در نظر گرفته شود.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
تفاوت‌های موجود در حسابداری شرکت‌های تعاونی نسبت به دیگر انواع شرکت‌ها
اگرچه در تعاونی‌ها از همان اصول و استانداردهای رایج حسابداری استفاده می‌شود، اما ساختار ویژه و اهداف خاص این شرکت‌ها باعث ایجاد برخی تفاوت‌ها می‌شود:
توزیع سود
در شرکت‌های تعاونی سود نهایی فقط براساس سرمایه شرکا محاسبه نمی‌شود. بلکه نحوه مشارکت یا مقدار خرید هر عضو در طول سال نیز در تقسیم سود مؤثر است.
نحوه تغییر سرمایه
با توجه به عضویت آزاد و متغیر در تعاونی‌ها، افزایش یا کاهش سرمایه آن‌ها نسبت به سایر شرکت‌ها روند ساده‌تری دارد و معمولاً نیازی به تصویب در مجمع عمومی ندارد.
نکته
روش اصلی در ثبت امور مالی تعهدی است. با این حال، در برخی تعاونی‌های کوچک یا روستایی ممکن است نظامی ترکیبی به کار رود؛ یعنی بخش قابل توجهی از عملیات به صورت نقدی و برخی دیگر طبق سیستم تعهدی ثبت می‌شوند.
نقش نوع فعالیت در حسابداری تعاونی‌ها
نوع فعالیت تعاونی نقش مهمی در طراحی سیستم حسابداری آن دارد. به عنوان نمونه، تعاونی‌های تولیدی نیاز به ساختاری دارند که امکان محاسبه بهای تمام‌شده محصولات را فراهم کند، در حالی که تعاونی‌های مسکن یا توزیعی ممکن است نیازی به چنین محاسباتی نداشته باشند. بنابراین، سیستم حسابداری هر تعاونی باید متناسب با نوع فعالیت و نیازهای آن طراحی شود.
توصیه‌ای برای حسابداران
برای اینکه در حرفه حسابداری موفق باشید، تنها دانستن اصول کافی نیست. آشنایی با قوانین جدید، بخشنامه‌ها و استانداردهای به‌روز شده اهمیت زیادی دارد. یادگیری مداوم و پیگیری تغییرات در حوزه حسابداری و مالیات، به شما کمک می‌کند تا در موقعیت‌های شغلی مختلف عملکرد قوی‌تری داشته باشید. پیشنهاد می‌شود همواره دانش خود را به‌روز نگه دارید.
