طرح طبقه بندی مشاغل که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران تدوین شده، با هدف ایجاد استانداردهایی برای شرایط کاری و تضمین عدالت در پرداخت‌ها طراحی شده است. این طرح شامل قوانینی مانند بیمه کارکنان و تعیین حداقل حقوق و دستمزد می‌باشد. همچنین، بر اساس ویژگی‌ها و نیازهای هر شغل، میزان حقوق و مزایای مربوط به آن شغل مشخص می‌شود. به عبارت دیگر، هر شغل طبق این طرح، مسئولیت‌ها و حقوق خاص خود را دارد.
در این مقاله، به بررسی اهداف، مشمولین و دستورالعمل‌های مربوط به طرح طبقه‌بندی مشاغل خواهیم پرداخت.
استفاده از نرم افزار حسابداری در کسب‌وکارها به ویژه در راستای اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل، اهمیت زیادی دارد. این نرم‌افزارها کمک می‌کنند تا محاسبات دقیق حقوق و مزایای کارکنان به‌طور خودکار و مطابق با استانداردها انجام شود. همچنین، از خطاهای انسانی جلوگیری کرده و روند حسابداری را تسهیل می‌کند.
طرح طبقه بندی مشاغل چیست؟
این طرح که بخشی از قانون کار ایران است، به طبقه‌بندی تمام مشاغل در هر سازمان، از بالاترین تا پایین‌ترین سطح، می‌پردازد. طبقه‌بندی بر اساس عواملی چون تخصص، مهارت‌ها و اهمیت هر شغل تعیین می‌شود. در این طرح، جزئیاتی مانند میزان تحصیلات، مهارت‌های مورد نیاز، حوزه فعالیت و انتظارات از شاغل مشخص می‌شود و حقوق هر فرد بر اساس این معیارها تعیین خواهد شد.
ماده 48 قانون کار به‌وضوح بیان می‌کند که به منظور جلوگیری از بهره‌کشی از نیروی کار، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است این طرح را در کارگاه‌های مشمول اجرا کند. همچنین، ماده 49 به وظایف کارفرمایان در خصوص نحوه پیاده‌سازی و اجرای این طرح اشاره دارد.
این طرح به‌طور کلی به جلوگیری از سوءاستفاده‌های کارفرمایان و استانداردسازی مشاغل کمک می‌کند. در واقع، با اجرای این طرح، بهره‌کشی‌های خارج از چارچوب قانونی کاهش می‌یابد و کارکنان از حقوق، وظایف و شرح شغل خود آگاه می‌شوند تا از انجام کارهای اضافی جلوگیری شود. در نهایت، بر اساس جایگاه هر فرد، با استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری، حقوق و دستمزد به دقیق‌ترین شکل ممکن محاسبه و پرداخت می‌شود.
مطالعه بیشتر: حداقل دستمزد ۱۴۰۴ | آخرین اخبار و تصمیمات دولت
چه کسانی مشمول طرح طبقه بندی مشاغل می‌شوند؟
بر اساس مواد ۴۸ و ۴۹ قانون کار، برخی از کسب‌وکارها موظف به اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند. این کسب‌وکارها شامل دو گروه زیر می‌شوند:
- کارگاه‌هایی که ۵۰ نفر یا بیشتر نیروی کار دارند.
- شرکت‌های خدماتی، از جمله پیمانکاری و تأمین نیروی انسانی، که با دستگاه‌های اجرایی قرارداد دارند.
بنابراین، این قانون شامل افرادی می‌شود که در کارگاه‌هایی با حداقل ۵۰ کارگر یا در شرکت‌های طرف قرارداد با نهادهای دولتی مشغول به کار هستند. در این شرایط، کارفرمایان موظف‌اند طرح طبقه‌بندی مشاغل را اجرا کرده و برای تمامی کارکنان خود اعمال کنند.
اجرای این طرح نه‌تنها به ایجاد نظم و شفافیت در حقوق و دستمزد کارکنان کمک می‌کند، بلکه باعث بهبود سیستم حسابداری شرکت‌ها نیز می‌شود؛ زیرا در این ساختار، هر فرد در جایگاه شغلی مشخصی قرار می‌گیرد و حقوقی متناسب با آن دریافت می‌کند.
اهداف طرح طبقه بندی مشاغل
یکی از چالش‌های اصلی کارکنان، دریافت حقوق و مزایای ناعادلانه است. در بسیاری از محیط‌های کاری، پیش آمده که افرادی با تجربه و تخصص کمتر، حقوقی بالاتر از همکاران باتجربه و ماهر خود دریافت کنند. این موضوع نارضایتی کارکنان را به دنبال دارد و احساس بی‌عدالتی را در محیط کار تقویت می‌کند.
طرح طبقه بندی مشاغل این مشکل را با تعیین استانداردهای مشخص برای حقوق و مزایا برطرف می‌کند. در این سیستم، میزان درآمد به جای توافق فردی میان کارمند و کارفرما، بر اساس جایگاه شغلی و سطح وظایف تعریف‌شده تعیین می‌شود. به این ترتیب، حقوق و مزایای هر موقعیت شغلی به خود آن جایگاه وابسته است، نه به فردی که آن را تصدی می‌کند. این تغییر رویکرد باعث می‌شود که مزایا از «وابستگی به فرد» به «وابستگی به شغل» تغییر کند و هر کسی که در آن موقعیت شغلی مشغول به کار باشد، مستحق دریافت حقوق و مزایای مربوط به آن باشد.
یکی دیگر از مزایای مهم این طرح، ایجاد نظم و هماهنگی بیشتر در فرآیند استخدام است. با اجرای این سیستم، افراد بر اساس استانداردهای مشخص در جایگاه‌های شغلی مناسب قرار می‌گیرند و از استخدام‌های نامتناسب جلوگیری می‌شود.
علاوه بر این، طرح طبقه بندی مشاغل موجب کاهش نارضایتی کارکنان می‌شود. چرا که با یکسان‌سازی حقوق و مزایای مشاغل مشابه، احساس برابری میان کارکنان تقویت شده و این اطمینان را ایجاد می‌کند که هیچ تفاوت ناعادلانه‌ای میان همکاران با شرایط شغلی یکسان وجود ندارد.
مطالعه بیشتر: قوانین کسورات حقوق و دستمزد
بررسی جزئیات طرح طبقه بندی مشاغل کارگران بر اساس قانون کار
مواد ۴۸ و ۴۹ قانون کار به نحوه طبقه‌بندی مشاغل کارگران پرداخته‌اند. این طرح که بر اساس یک سیستم ارزیابی شغلی طراحی شده و تأیید وزارت کار را دارد، هدفش این است که حقوق و مزایای کارگران به‌طور عادلانه و منظم پرداخت شود. نکات مهمی در این قانون وجود دارد که به آن‌ها می‌پردازیم:
اولین نکته برابری در اجرا است. این طرح برای همه کارگران، اعم از تمام‌وقت، پاره‌وقت، موقت یا فصلی، اجرا می‌شود و هیچ تفاوتی در نحوه اعمال آن وجود ندارد.
دومین نکته، ارزیابی مهارت‌هاست. در صورتی که فرد تحصیلات رسمی مرتبط نداشته باشد، مهارت‌های عملی و سوابق کاری او در این طبقه‌بندی در نظر گرفته می‌شود تا هیچ‌کس حقش ضایع نشود.
در مورد ضریب کاری، برای مشاغل ساده ضریب کاری از عدد یک شروع می‌شود و بسته به پیچیدگی، سختی کار و تخصص مورد نیاز، این ضریب افزایش می‌یابد.
نکته دیگر رشد سالانه دستمزد است. با افزایش تجربه و تحصیلات فرد، ضریب کاری او نیز بالاتر می‌رود و در نتیجه، جایگاه شغلی و درآمدش نیز افزایش می‌کند.
در این سیستم، مشاغل به ۲۰ گروه شغلی تقسیم شده‌اند و برای هر گروه، حداقل مزد پایه روزانه مشخص شده است.
در نهایت، یکی از ویژگی‌های مهم این طرح، افزایش سالانه دستمزد است که به‌طور پلکانی و بر اساس تجربه و سابقه کاری فرد، صورت می‌گیرد.
به طور کلی، این طرح کمک می‌کند تا کارگران نه‌تنها مطابق با حداقل حقوق قانون کار، بلکه براساس تجربه، تخصص و جایگاه شغلی خود حقوق دریافت کنند. اجرای این سیستم باعث می‌شود که دستمزدها دقیق‌تر و منصفانه‌تر محاسبه شوند و هر فردی با تلاش و پیشرفت در شغل خود، فرصت افزایش درآمد را داشته باشد.
طبقه‌بندی جزئیات در شرکت‌های پیمانکاری
جزئیات مربوط به طبقه‌بندی مشاغل در شرکت‌های پیمانکاری به این شکل است که تعداد کارکنان شرکت هیچ تاثیری در اجرای طرح طبقه‌بندی ندارد و تمامی شرکت‌های پیمانکاری، صرف‌نظر از تعداد کارگران، موظف به پیاده‌سازی این طرح برای کارکنان خود هستند. برای این کار، باید یکی از سه روش زیر را دنبال کنند:
- حالت اول: اگر کارفرمای پیمانکار طرح طبقه‌بندی مشاغل نداشته باشد، مسئولیت تهیه و اجرای این طرح بر عهده خود پیمانکار خواهد بود و باید به‌طور مستقل اقدام کند.
- حالت دوم: اگر کارفرما خود طرح طبقه‌بندی مشاغل داشته باشد، تمامی پیمانکاران زیرمجموعه آن کارفرما باید در تعیین شغل، مزد و سایر موارد مرتبط با کارکنان خود از طرح طبقه‌بندی موجود در شرکت کارفرما پیروی کنند.
- حالت سوم: در مؤسسات دولتی که به دلیل تبعیت از مقررات استخدامی کشوری، نیروی کار رسمی ندارند اما برخی یا تمام وظایف آن‌ها توسط پیمانکاران انجام می‌شود، باید برای مشاغل قابل واگذاری، طرح طبقه‌بندی مشاغل پیمانکاران که مورد تأیید وزارت کار و امور اجتماعی است، تهیه و بر اساس آن کارها را به پیمانکاران واگذار کنند.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
کمیته تدوین طرح طبقه‌بندی شغل‌ها
برای تعیین طرح طبقه بندی مشاغل در کارگاه‌هایی که مشمول این طرح هستند، کمیته‌هایی برای اجرای این فرآیند تشکیل می‌شود. این کمیته‌ها معمولاً شامل پنج عضو به شرح زیر هستند:
- الف) دو نفر نماینده کارکنان: این افراد از میان اعضای شورای اسلامی کارگاه یا دیگر تشکل‌های قانونی کارگاه انتخاب می‌شوند.
- ب) دو نفر نماینده کارفرما: حداقل یکی از این افراد باید مسئول امور اداری یا کارگزینی کارگاه باشد.
- ج) یک نفر نماینده سرپرستان کارگاه: این فرد توسط سرپرستان کارگاه انتخاب می‌شود.
عوامل اصلی در تعیین رتبه مشاغل
طبقه‌بندی مشاغل بر اساس چهار عامل اصلی انجام می‌شود که هر کدام سقف امتیاز خاص خود را دارند. این عوامل عبارتند از:
- اختیارات و مسئولیت‌ها: حداکثر امتیاز برای این عامل ۳۸۰ امتیاز است.
- دانش و مهارت‌ها: سقف امتیاز این عامل ۳۷۲ امتیاز می‌باشد.
- شرایط کار و حوادث: این عامل حداکثر ۲۰۰ امتیاز دارد.
- کوشش‌ها: حداکثر امتیاز برای این عامل ۱۸۵ امتیاز است.
بعد از تدوین طرح و تهیه شناسنامه مشاغل، شرایط لازم برای احراز هر شغل و مهارت‌ها و توانایی‌های ضروری باید به‌طور مستند و مکتوب تنظیم شود تا در هنگام استخدام افراد، تطابق شغل تعریف‌شده با توانایی‌ها و شرایط شخص به درستی بررسی شود.
سوالات متداول-طرح طبقه بندی مشاغل
چه افرادی مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل می‌شوند؟
تمامی کارگاه‌های فعال با بیش از 50 کارگر و شرکت‌های خدماتی که قراردادهایی با دستگاه‌های اجرایی دارند، موظف به اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند.
چگونه طرح طبقه‌بندی مشاغل از سوءاستفاده‌های کارفرمایان جلوگیری می‌کند؟
طرح طبقه‌بندی مشاغل با مشخص کردن دقیق وظایف، مسئولیت‌ها و میزان حقوق هر شغل، شفافیت ایجاد کرده و از انجام کار اضافی بدون دریافت حقوق مناسب جلوگیری می‌کند.
اگر کارگاهی با بیش از 50 پرسنل این طرح را پیاده‌سازی کرده و تعداد کارکنانش بعداً به زیر 50 نفر برسد، چه مسئولیتی در قبال آن دارد؟
اگر کارگاهی که طرح طبقه‌بندی مشاغل را اجرا کرده، پس از مدتی شرایط لازم برای اجرای آن را از دست بدهد، همچنان موظف است که این طرح را ادامه دهد و نمی‌تواند اجرای آن را متوقف کند.
