مطالبات مشکوک الوصول یا همان طلب‌هایی که بازگشت آن‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، همواره یکی از چالش‌های مهم مدیران مالی و حسابداران به شمار می‌رود. هنگام تنظیم گزارش‌های مالی در پایان سال، برخی از این بدهی‌ها هنوز تسویه نشده‌اند و نمی‌توان با قطعیت در مورد دریافت آن‌ها اظهار نظر کرد. این دسته از مطالبات، در صورت عدم وصول، می‌توانند منجر به زیان‌های قابل توجهی شوند. احتمالاً شما هم با پرسش‌ها و ابهامات زیادی در رابطه با نحوه برخورد با این نوع طلب‌ها مواجه هستید.
استفاده از نرم افزار حسابداری در مدیریت مطالبات مشکوک الوصول باعث تسهیل شناسایی، پیگیری و طبقه‌بندی این مطالبات می‌شود. این نرم‌افزارها با ارائه گزارش‌های تحلیلی و یادآوری زمان‌بندی دریافت‌ها، به مدیران کمک می‌کنند تا تصمیمات بهتری در زمینه ذخیره‌گیری یا پیگیری قانونی این مطالبات اتخاذ کنند.
مطالبات مشکوک الوصول به چه معناست و چگونه به وجود می‌آید؟
دلایل زیادی وجود دارد که باعث می‌شود نتوان با اطمینان گفت یک حساب دریافتنی قطعاً وصول خواهد شد. از جمله این دلایل می‌توان به ورشکستگی طرف مقابل، کلاهبرداری، انجام معاملات غیرشفاف یا حتی ناتوانی مالی بدهکار اشاره کرد. در چنین شرایطی، این نوع حساب‌ها تحت عنوان “مطالبات مشکوک الوصول” دسته‌بندی می‌شوند.
شناسایی این مطالبات معمولاً در پایان هر دوره مالی انجام می‌شود. زمانی که بررسی‌ها روی حساب‌ها به پایان رسید و حساب‌های موقت بسته شدند، نوبت به انتقال حساب‌های دائمی و ثبت موارد مشکوک‌الوصول می‌رسد.
برای ارزیابی این‌که چه میزان از این مطالبات ممکن است قابل وصول باشد، روش‌های مختلفی به کار گرفته می‌شود. اگر احتمال بازگشت این بدهی‌ها مبهم یا بسیار ضعیف باشد، مبلغی معادل آن به‌عنوان “ذخیره مطالبات مشکوک الوصول” در بخش بستانکار ثبت می‌شود. از طرف دیگر، چون این بدهی‌ها احتمالاً به شرکت ضرر می‌زنند، همان مبلغ به‌عنوان هزینه در بخش بدهکار هم در نظر گرفته می‌شود. این کار به شفاف‌سازی وضعیت مالی کمک می‌کند و باعث می‌شود زیان‌های احتمالی از همین حالا در حساب‌ها منعکس شوند.
مطالعه بیشتر: پایان سال مالی چیست؟
روش شناسایی و ثبت مطالبات مشکوک الوصول
برای شناسایی سریع مطالبات مشکوک الوصول، ذخیره‌ها و هزینه‌های مرتبط با آن‌ها، روش‌های متنوعی وجود دارد که می‌تواند به تصمیم‌گیری مالی کمک کند.
یکی از این روش‌ها استفاده از یک نسبت یا درصد تقریبی بر پایه‌ی تجربه‌های گذشته است. معمولاً شرکت‌ها پس از چند سال فعالیت، به الگوی ثابتی می‌رسند که نشان می‌دهد چه مقدار از طلب‌ها در پایان سال به احتمال زیاد دریافت نمی‌شوند. بر همین اساس، درصد مشخصی از حساب‌های دریافتنی به‌عنوان ذخیره مطالبات مشکوک الوصول و هزینه‌ی ناشی از آن‌ها در دفاتر مالی ثبت می‌شود. برای اجرای این روش، کافی‌ست مانده حساب‌های دریافتنی دوره‌های پیشین را بررسی کرده و میزان وصول‌نشده آن‌ها را محاسبه و ثبت کنید.
مطالعه بیشتر: انواع حساب های پرداختنی و دریافتنی | تفاوت ماهیت هر کدام
روش دیگر که ساختاری‌تر و دقیق‌تر است، استفاده از تکنیک “تجزیه سنی بدهی‌ها” است. در این شیوه، ابتدا تمام حساب‌های دریافتنی بر اساس تاریخ سررسید مرتب می‌شوند و در یک جدول زمانی قرار می‌گیرند. سپس با کمک داده‌های سال‌های گذشته، برای هر بازه زمانی، یک درصد وصول در نظر گرفته می‌شود. آن دسته از مطالباتی که از موعد پرداخت آن‌ها مدت زیادی گذشته ولی هنوز پرداخت نشده‌اند، مشکوک‌تر در نظر گرفته می‌شوند و درصد ذخیره بالاتری برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.
برای مثال، می‌توان مطالبات را این‌گونه دسته‌بندی کرد:
- طلب‌هایی که 1 تا 30 روز از سررسید آن‌ها گذشته: 10 درصد احتمال عدم وصول
- بین 31 تا 60 روز گذشته: 15 درصد
- بین 61 تا 90 روز تأخیر: 20 درصد
- و آن‌هایی که بیش از 90 روز از موعدشان گذشته: 25 درصد به‌عنوان مشکوک‌الوصول در نظر گرفته می‌شوند.
منظور از هزینه مطالبات مشکوک الوصول چیست؟
در پایان هر دوره مالی، زمانی که تمام حساب‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند و موارد مشکوک به عدم وصول مشخص می‌شوند، لازم است هزینه‌ای متناسب با این مطالبات در نظر گرفته شود. این هزینه در دفاتر حسابداری به‌عنوان بدهکار ثبت می‌شود. البته امکان دارد که بخشی از این بدهی‌ها در نهایت پرداخت شوند یا کاملاً از دست بروند. در چنین حالتی می‌توان مانده هزینه را به عنوان ذخیره برای دوره مالی بعد در نظر گرفت.
به بیان ساده‌تر، هزینه مطالبات مشکوک الوصول نوعی حساب موقت است که در صورت‌های سود و زیان جای می‌گیرد. طبق اصل تطابق حسابداری، در پایان دوره مالی باید یا این حساب بسته شود یا به یک حساب دائمی منتقل گردد تا اثر مالی آن به درستی در دوره‌های بعدی لحاظ شود.
مطالعه بیشتر: دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری پیمانکاری
نحوه تشخیص وصول مطالبات مشکوک الوصول چگونه است؟
به دلیل شرایط خاصی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، وضعیت دریافت برخی مطالبات مشخص نیست و نمی‌توان با قطعیت درباره‌ی وصول آن‌ها نظر داد. بنابراین، لازم است حساب‌هایی که احتمال بازپرداخت آن‌ها وجود دارد را از مواردی که به‌طور کامل غیرقابل وصول هستند، تفکیک کنید. گاهی ممکن است حتی پس از گذشتن موعد پرداخت، بدهکار مبلغ مورد نظر را پرداخت کند.
در این حالت، باید مبلغ دریافتی را از ذخیره‌ی در نظر گرفته شده برای مطالبات مشکوک کسر کرده و هم‌زمان از مانده حساب دریافتنی نیز کم کنید. این فرایند کمک می‌کند تا بتوانید به‌درستی مشخص کنید کدام مطالبات به حساب‌های قابل وصول بازمی‌گردند و کدام‌یک عملاً به مطالبات لاوصول تبدیل شده‌اند.
مالیات حساب‌های مشکوک الوصول به چه صورت می باشد؟
طبق بند یازدهم ماده ۱۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم، برخی از مطالبات مشکوک الوصول، در صورت احراز شرایط مشخصی، می‌توانند به‌عنوان هزینه‌های قابل قبول مالیاتی در نظر گرفته شوند. به بیان دیگر، تنها در صورتی می‌توان این نوع مطالبات را در حساب‌های مالیاتی ثبت کرد که معیارهای زیر رعایت شده باشند:
- این مطالبات باید در ارتباط مستقیم با فعالیت‌های اقتصادی و عملیاتی شرکت باشند.
- احتمال عدم وصول آن‌ها باید منطقی و قوی بوده و صرفاً بر پایه حدس و گمان نباشد.
- تمامی این مطالبات باید در دفاتر رسمی شرکت به‌درستی ثبت شده باشند تا وضعیت آن‌ها شفاف باشد.
- برای هر بدهکار، میزان دقیق ذخیره مطالبات مشکوک الوصول به‌صورت مجزا مشخص شده باشد.
- اسناد و شواهد لازم برای اثبات این مطالبات و وضعیت آن‌ها باید به‌صورت کامل و قابل ارائه نگهداری شود.
ذخیره مطالبات مشکوک الوصول جزء دارایی‌هاست یا بدهی‌ها؟
وقتی نسبت به دریافت یک طلب اطمینان نداریم و احتمال عدم وصول آن مطرح می‌شود، مبلغی به‌عنوان ذخیره در حسابی ثبت می‌شود که دارای مانده بستانکار است. در واقع، این حساب برای جبران ریسک عدم پرداخت ایجاد می‌شود. جایگاه این حساب در صورت‌های مالی، دقیقاً زیر مجموعه‌ی حساب‌های دریافتنی در بخش دارایی‌های جاری است و به‌عنوان یک آیتم کاهنده عمل می‌کند.
اگر در ادامه مشخص شد که طلب مورد نظر دیگر هیچ‌وقت بازپرداخت نخواهد شد و عملاً سوخت شده است، آن‌گاه لازم است حساب ذخیره را بدهکار کنیم تا این زیان واقعی در سیستم مالی ثبت و تسویه شود.
مطالعه بیشتر: بدهکار و بستانکار در حسابداری
نکات کلیدی حساب‌های مشکوک الوصول
در خصوص حساب‌های مشکوک‌الوصول، نکات زیر قابل توجه است:
- حساب‌ها و مطالباتی که درباره‌ی وصول آن‌ها تردید وجود دارد، تحت عنوان مطالبات مشکوک الوصول شناخته می‌شوند. وضعیت این مطالبات پس از مدتی تعیین می‌شود و مشخص می‌شود که آیا قابل وصول هستند یا خیر. بر اساس تجربیات سال‌های گذشته، می‌توان درصد احتمال وصول این مطالبات را پیش‌بینی کرد.
- زمانی که مطالبات مشکوک الوصول شناسایی می‌شود، باید ذخیره مطالبات و هزینه‌های مربوط به آن‌ها نیز مشخص گردد.
- ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول معمولاً از حساب‌های دریافتنی کسر می‌شود. برای محاسبه دقیق این ذخیره‌ها، از روش‌های مختلفی مانند استفاده از درصدهای خاص، تجزیه سنی مطالبات یا فروش نسیه استفاده می‌شود. همچنین، برای دقت بیشتر، لازم است که اصل تطابق در تمامی حساب‌ها رعایت گردد.
- در پایان هر دوره مالی، حسابدار مسئول است تا پس از شناسایی تمامی مطالبات مشکوک‌الوصول، هزینه‌های مربوط به آن‌ها را محاسبه کرده و در دفاتر ثبت نماید.
- مالیات مربوط به مطالبات مشکوک الوصول و ذخیره آن‌ها نیز طبق بند 11 ماده 148 قانون مالیات‌های مستقیم، در شرایط خاصی پذیرفته می‌شود.
در نهایت، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بسته به شرایط مختلف، می‌تواند به‌عنوان بدهی یا دارایی در نظر گرفته شود.
